پاركهای كوهستانی و لزوم مراقبت از آنها

پاركهای كوهستانی و لزوم مراقبت از آنها

پاركهای كوهستانی و لزوم مراقبت از آنها

كوهستان دارای ویژگیهایی كه باید حفاظت گردند این ویژگیها قبلا آورده شدند در اینجا به عنوان یادآوری می توان مواردی چون مناظر شكوه كیفیت طبیعت بكر ، حیات وحش و فصلهای توریسم و جوامع و فرهنگ محلی و دیگر ارزشهای فیزیكی ، بیولوژیك وكیفیتهای مناظر آنهاست .

رهنمودهای ارائه شده در كتاب راهنمای آماده سازی مناطق حفاظت شده كوهستانی از آن جهت مناسب برای پاركهای كوهستانی نیز میباشد . این پاركها اولا محیطی طبیعی و فارغ از ساخت و سازهای سنگین می باشند و از طرفی در این تحقیق ، تاكید ، بر منظر سازی طبیعی در این پاركها می باشد لذا حفظ كیفیات طبیعی و فرهنگی این پاركها اهمیت می یابد مطالب ارائه شد. كه ذكر آنها در اینجا مفیده فایده می باشند. در سه بخش حفاظت ، آب و خاك مدیریت منطقه جهت كاهش اثرات فیزیكی و بیولوژیكی و مدیریت برای تامین نیاز بازدید كنندگان می باشد . و در صورت تاكید بر مدیریت و حفاظت در كلیه قسمتها مشهود است . این دستور العمل نوع اقدامات لازمه را ذكر نموده اند .

در ذیل به رهنمودهایی چند در مورد هر كدام از این بخشها اشاره می شود . جهت اطلاعات بیشتر خوانندگان می توانند به منبع …. مراجعه نمایند .

1- حفاظت آب و خاك :

تغییر و تبدیل پوشش گیاهی در اثر فعالیتهای انسانی و تغییر كاربری زمین عموما باعث افزایش فرسایش و در نتیجه رسوب می گردد . بار سنگین رسوبات پیامدهای زیان باریدیگری چون به خطر افتادن حیات آبزیان ، محدود كردن استفاده انسان . سیلاب ، تغییر رژیم رودخانه و محیط زیست دریایی است و به تبع آن بر زندگی انسان و حیات وحش تاثیر می گذارد .

رهنمود 1 – جنگلهای ابری در به دام انداختن آبهای پنهان بسیار مهم هستند . لذا جلوگیری از پاك ترا شی آنها و حفاظت آنها بایید مد نظر قرار گیرد .

رهنمود 2- بررسی مناطق شیب دار برای تعیین اینكه چه بخشی از آنها دارای فرسایش سطحی و لغزش خاك هستند و می توانند جریان آبهای سطحی را به خطر بی اندارند ضروری است. این بخشها مناطق حساس بود و استفاده از آنها ممنوع یا با اقدامات شدید حفاظتی است .

رهنمود3- تدوین و دستورالعملهایی از جنگلهای كوهستانی تحت بهره برداری برای قطع و استعمال جهت به حداقل رساندن صدمات وارده به آب و خاك و اجرای دقیق دستور العملها موجود می باشد .

رهنمود4- برای تثبیت اراضی فرسایش یافته روشهای زیادی اعم از بیولوژیك و مصنوع به عنوان بخشی از مدیریت تثبیت منابع رسوب باید مورد توجه قرار گیرد .

رهنمود5- طراحی پلها ،نهرها ، آب گذرها ، و گذرهای مرتبط با جاده باید بر اساس اطلاعات صحیح هیدرولوژیكی طراحی شده و در صورت عدم وجود اطلاعات فاكتور ایمنی مد نظر قرار گیرد .

مدیریت منطقه جهت كاهش اثرات فیزیكی بیولوژیك :

استفاده از مناطق كوهستانی باعث تغییراتی در آنها است كه باید با اهداف مدیریتی منطقه سازگار باشند . تعیین حدود دامنه تغییرات نیازمند پژوهش است . بعضی از عوامل موثر در این حدود ظرفیت برد ، ظرفیت پذیرش اجتماعی جوامع محلی می باشند در این خصوص ،یكسری دستورالعمل در مورد عواملی نظیر حریق ، فشردگی ، كوبیدگی و سایر صدمات فیزیكی بر پوشش گیاهی و خاك ، آلودگی ، دفن مواد زائد ، گونه های غیر بومی ، پراكندگی گیاهان و جانوران بیماری زا و پاتوژن ، استفاده از هیزم و هلیمه .، احداث ساختمان ، چرای دام و استفاده سنتی از منابع وجود دارد . در ذیل به مواردی چند اشاره می شود .

رهنمود 1- اقدامات در مورد اقدامات حریق :

از ایجاد حریق های باز به طور كلی اجتناب شود یا در دوره هایی باشد كه خطری ندارد و سپس آن را در محل حریق كنترل و محدود كرد .

ـ در مناطق دور افتاده كوهستانی تنها باید از اجاقهای هیزمی استفاده شود .

ــ برای مدیریت و اطفا حریق بایدآموزشهای لازم ، تجهیزات و بودجه كافی پیش بینی شود .

پوشش گیاهی :

رهنمود 1- پوششهای طبیعی پایدار هر جا كه لازم باشد باید مورد استفاده قرار می گیرند.

رهنمود 2- به عنوان اصل كلی باید استفاده از وسایل نقلیه موتوری در منطقه كوهستانی و ایجاد مسیر برای آنها جلوگیری شود مگر اینكه به طور خاص در طرحهای مدیریت مصوب در نظر گرفته شده باشند .

رهنمود 3- برای ریشه كنی هر نوع گونه غیر بومی كه در اثر كوبیدگی یا اقدامات اصلاحی در مناطق تخریب یافته مستقر شده اند ، باید تلاشهای آگاهانه صورت گیرد .

آلودگی دفع مواد زائد :

رهنمود 1- قانون (( بسته بندی كن ، بسته بندی را خارج كن )) باید به وسیله آموزش و پشتوانه اجرائی عینیت پیدا كند .

رهنمود 2- در مناطق تمركز و كانونهای تجمع مرم باید دستشویی های كافی فراهم شود و پس مانده هایا به خارج انتقال یابند یا طوری تصفیه شوند كه از نظر زیست محیطی مشكلی نداشته باشند.

زیستمندان غیر بومی :

رهنمود 1- از آنجا كه گونه های غیر بومی از طریق بازدید كنندگان و توریستها وارد میشوند ، لذا آموزش آنها درباره پیامدهای گونه های بیگانه و غیر بومی بسیار حیاتی است .

رهنمود 2- معرفی هر گونه گیاهی و جانوری یا كولتیوارها كه احتمال دار گونه های مهاجم باشند باید به طور كلی ممنوع گردد .

شكار :

رهنمود 1- شكارگونه های بومی باید در منطقه ممنوع گرددجز در مواردی كه مردم كوه نشین ساكن به طور سنتی دارای حق شكار باشند .

رهنمود 2- شكار گونه های غیر بومی كه تبدیل به آفات شده اند باید حمایت و ترغیب شوند .

احداث ساختمان :

رهنمود 1- به طور كلی باید تا حد امكان تلاش شود كه ساختمان جدید كمتر ساخته شود به علاوه با ماهیت كوهستانی همخوانی داشته باشد .

رهنمود 2- طرح و ساختار ساختمان باید با وضعیت زیست محیطی همخوانی داشته باشد . ساختمانها باید با محیط زیست كوهستان و ساختارهای سنتی منطقه كاملا تناسب داشته باشند .

رهنمود 3- برای اصلاح و بهبود هر گونه اثرات منفی و فیزیكی زیباشناختی حاصل از احداث ساختمان در خدمت طرح ساختمان باشد كه باید اقدامات لازم انجام بگیرد .

استفاده سنتی از منابع گیاهی :

كوهها منابع زیادی در خود دارند كه به طور سنتی مورد بهره برداری مردم محلی قرار می كیرند. الوار ، چوب هیزمی ، بامبو ، علوفه ، كل ، خاك ،‌و انواع گیاهان خوراكی ، داروئی ، و تزئینی از جمله منابع شناخته شده كوهها به شمار می روند . استفاده بی رویه و صنعتی از این منابع میتواند كوهستان را تهی و تخریب نماید .

رهنمود 1 – استفاده سنتی و پایداراز منابع باید مجاز باشد از طریق پژوهشهای لازم و حمایت مدیران مناطق می توان پایداری هر نوع فراورده ای را تضمین نمود .

رهنمود 2- جمع آوری چوب برای هیزم و تامین سوخت باید از چوبهای افتاده و مرده صورت گیرد . بهر ه برداری از درختان زنده و سرپا زمانی مجاز است كه :

كه اولا محدود به مناطق خاصی باشد .

ثانیا پایداری آن تضمین گردد.

ثالثا ضرورت آن تایید شود .

مناظر :

اثرات فعالیت انسان بر كوهها ( راهها .. ساختمانها ، پس مانده ها ) اغلب ماندگار و چشمگیر است . بسیلری از بخشهای مناطق كوهستانی به دلیل زیبایی ، آرامش و سكوت بسیار ارزشمند هستند . اثرات بهره برداری نادرست ، احداث سساختمان ، طراحی یا مكان گزینی نامناسب می تواند به شدت ارزشهای زیبا شناختی مناظر و چشم اندازهای كوهستان را تحت تایر قرار دهد .نوع یا استقرار هر گونه تسهیلات باید به طور موزون و هماهنگ با چشم انداز فیزیكی و فرهنگی كوهستان انجام گرفته و با طبیعت كوهستان همخوانی داشته باشد .

رهنمود 1- تسهیلات باید بر اساس طراحی و مكان گزینی اصولی احداث شوند و برای هماهنگی با سبك ابنیه جوامع كوهستان حتما باید از مواد و مصالح طبیعی استفاده شود .

رهنمود 2- بین سودمندی فنون بكار گرفته شده باید اجتناب شود . در حفظ و حراست از منطقه ( مانند پیاده روهای تخته كوبی شده ) و پیامدهای بصری آن باید تعادل وجود داشته باشد .

رهنمود 3- از احداث ساختمانها در افق دید باید اجتناب شود . جز در مواردی كه احداث آنها برای ایمنی ضروری است . ( مانند كلبه های كوهستانی و پناهگاهها ) این اصل باید در تمام گستره كوهستان رعایت شود .

رهنمو 4- كلیه تسهیلات باید در زیر دار مرزها و خط فرضی درختان احداث شوند .

رهنمود 5- حاشیه راههای دسترسی ، كوره راهها و مسیرهای جدید باید درختكاری شده و از گونه های گیاهی بومی استفاده شود .

رهنمود 6- چنانچه ساختمانی برای مدت طولانی لازم نباشد باید بیدرنگ از منطقه خارج شود .

رهنمود 7- ثمر بخشی طرح ، مكان گزینی و احداث ساختمانها باید بر اساس آرا و نظرات بازدیدكنندگان مورد ارزیابی قرار گیرد .

مدیریت نیاز بازدیدكنندگان :

از آنجا كه كوهها ویژگیهایی منحصر به فردی دارند و لذا مورد استفاده تفرجی واقع می گردند و تفراج نیاز به كوهستان اثراتی می گذارد بنابراین تفرج در كوهستان باید تحت تاثیر مدیریت قرار بگیرد تا ارزشهای ویژه آنها تهدید نشوند . هر چند كه تعادل دقیقی باید بر قرار باشد تا تجربه تفریحی بازدیدكنندگان تضعیف نشود .

رهنمود 1- سیاستها و استراتژیها باید ارزشهای ویژه تفریحی كوهها را به حساب آورده و محترم بشمارند . به ویژه ارزش كیفیت مناطق بكر و مهار نشده و فرصتهایی را كه برای چالش ، خود سازی و تفرج این گونه چشم اندازهای بكر و شگفت آور فراهم می كنند باید در این سیاستها و راهبردها مد نظر قرار گیرند. یكی از راههای مهم حفاظت این ارزشها كنترل ورود و دسترسی به این مناطق است . در مواردی كه ضروری باشد باید شمار باردیدكننده ها محدود گردد.

رهنمود 2- پیاده روها باید با دوام ساخته شوند و باید طوری طرح ریزی شوند كه به حفاظت كمك كرده و یا در تكمیل نیازهای حفاظتی عمل كنند . به علاوه باید ایمنی و تجربه تفریحی بازدیدكنندگان را در كیفیتی بالا عرضه كنند . عموما قبل از اینكه راهها و مسیرهای جدیدی باز بشوند باید از راههای موجود استفاده كرد ، مگر اینكه احداث راههای جدید ضروری باشند .

رهنمود 3- اردوگاهها یا پیاده روهایی كه در اثر استفاده فرسوده یا تخریب یافته اند باید بسته شوند و با تناوب استفاده ، فرصت پیدا كنند خود را ترمیم و احیا كنند .

رهنمود 4- با پیاده روی در منطقه فرصتهای زیادی برای دیدن و كشف كردن به وجود می آید . بدیهی است كه هر یك از محیطها ، تسهیلات و فصول مختلف با درجه متفاوت دسترسی زمینه ساز این فرصتها هستند برخی از بازدیدكنندگان مسیر های نشانه گذاری شده . مسطح ،‌ كف سازی شده و محیط های ایمن را ترجیح می دهند . در حالی كه گروهی دیگر ممكن است از محیط های دست نخورده با كمترین آثار و علائم راهنمایی نظیر نشانه ها ،‌ تریلها و پیاده روهای مشخص لذت ببرند .

رهنمود 5- بهر حال در مورد خطرات غیر منتظره و به حداقل رساندن میزان خطر از نشانه گذاری باید عموما برای اعلام هشدار به بازدیدكنندگان استفاده نمود .

رهنمود 6- برای فراهم آوری زمینه مسافرت امن راهها و سایر اشكال دسترسی باید همراه با سطح قابل قبولی از پیامدهای زیست محیطی تعیین شوند . ( بعنوان مثال از مسیر های نرده دار یا با دیواره حائل نباید استفاده كرد مگر اینكه مطلقا ضروری تشخیص داده شود ) .

رهنمود 7 – احداث ، حفظ و نگهداری و تعیین مشخص راهها و مسیرهایی كه برای انتقال سریع افرادی كه دچار آسیب دیدگی شده اند ممكن است ضروری باشد .

رهنمود 8 – مناطق حفاظت شده كوهستانی باید در برابر هر نوع آسیب ، مزاحمت و دردسرهای مربوط به جاده ها ،‌راهها ، آموزشها ، مانورهای نظامی و تفریحات مكانیزه چه در آب ، چه در هوا یا زمین باید محافظت شوند . این مناطق باید مصون از این گونه فعالیتها باقی بمانند . بعلاوه فعالیتهایی نظیر پروازهای شخصی یا نظامی بر فراز این مناطق باید بشدت تحت كنترل قرار گیرند . صداهای ناگهانی مانند پروتز هواپیماهای جت می تواند بر روی بازدیدكنندگان ، اسب ها ، حیوانات باركش و حیات وحش پیامدهای جدی در برداشته و حتی باعث آسیب ، سقوط و مرگ صعودكنندگان به كوه گردد.

رهنمود 9 – چنانچه جلوگیری از پروازها برفراز منطقه قابل اجتناب نباشد باید برای این منظور زونهای ویژه ای راكه پرواز در آنها اشكالی ندارد تعیین شوند . آموزشهای نظامی نیز به مناطق دیگر یا زونهای مجاز هدایت شده و از منطقه به خارج انتقال یابند .

رهنمود 10 – فعالیتهای نظیر پرواز با بالون یا گلایدر باید در طرح مدیریت مشخص شده باشند . ممكن است ایجاد محدودیت زمانی یا مكانی یا حتی ممنوعیت آنها ضروری باشد .

رهنمود 11 – برای یك محل ویژه یا باید برای بازدیدكنندگان كد و قواعد رفتاری تهیه شود و یا از دیگر مناطق كوهستانی اقتباس شده و متناسب بودن آن پذیرفته شود . ( بعنوان مثال بیانیه كاتماندو در مورد فعالیتهای كوهستان كه بوسیله اتحادیة جهانی سازمانهای آلپی تهیه شده است . )

رهنمود 12 – بازدیدكنندگان باید قبل از ورود به منطقه حفاظت شده ،‌با ضوابط و مقررات آن آشنا شوند و این آشنایی با ارائه اطلاعات بیشتر در بدو ورود باید انجام گیرد

رهنمود 13 – تسهیلات و تجهیزات عموما باید در مجاورت حاشیه مناطق حفاظت شده یعنی جایی كه ممكن است منشاء درآمدی برای جوامع محلی باشد استقرار یابند . بعلت دوری ،‌بعد مسافت و ارتفاع این مناطق ، رسم بر آن است كه در مسیرهایی كه عموما مورد استفاده قرار می گیرند امكاناتی نظیر پناهگاه ،‌محل چادر و كلبه به تعداد كافی احداث شوند .

رهنمود14 – تسهیلات فراهم شده باید در جایی و به شیوه ای مستقر شوند كه صدمه و آلودگی بحداقل خود برسد و كیفیت مناظر حفظ شود .

رهنمود 15 – زمانی كه كلبه ها یا پناهگاههای اضطراری ایجاد شدند باید بدون قفل و بست باشند و با دقت و مشخص نشانه گذاری شوند تا در شرایط آب و هوایی نامناسب بسادگی قابل شناسایی و دستیابی باشند . ممكن است نشانه گذاری و استقرار علائم منعكس كننده و شبنما در مسیر راهها با احتیاط تمام ضروری باشد . پناهگاههای اضطراری باید در روی تمام نقشه ها مشخص شوند .

رهنمود 16 – مدیران باید از خطرات عادی ( بهمن ، ریزش سنگ ، لغزش خاك ، حریق و … ) و خطرات ویژه كوهستان (‌ سیكلونها ،‌شرایط سخت آب و هوایی ، زمین لرزه ، آتشفشان و پیامدهای آن ، حیات وحش ،‌سیلاب و غیره )‌ كاملا آگاهی داشته باشند و طرحهای احتیاطی لازم را فراهم كنند .

رهنمود 17 – مدیران باید از خطراتی كه تندرستی و بهداشت مردم را تهدید می كند . ( كوه گرفتگی ،‌اثرات ارتفاع ،‌آلودگی ناشی از آب و غذا ، یخ زدگی ، گرما وآفتاب زدگی ، مسمومیت گیاهی و زهر جانوران ) كاملا آگاهی داشته باشند و برای مقابله با آنها مهارتهای لازم را داشته باشند .

رهنمود 18 – هرگاه گروه تجسس و نجات وجود داشته باشد نجات جان انسانها باید بالاترین اولویت را بخود اختصاص دهد . خدمات تجسس و نجات باید داوطلبانه و بطور برابر هم برای مدیریت و نیروی انسانی پشنیبانی و هم بار بازدیدكنندگان در دسترس باشد . این خدمات باید در دسترس جوامع ساكن محلی نیز باشند . خدمات تجسس و نجات باید رایگان باشد مگر اینكه بیمه كافی موجود باشد .

• اكوسیستم كوهستانی شامل اراضی است كه پستی و بلندی و عوارض طبیعی ، تفاوتهای اكولوژیكی آنها را در سطح محلی به وضوح نشان می دهند . مهمترین ویژگی آنها بعد ارتفاعی آنهاست .
• اكوسیستم كوهستانی از شكننده ترین اكوسیستم هاست و در برابر دگرگونیها و اختلالات جزئی بسیار حساس می باشد .
• در كوهستان با افزایش ارتفاع ، فشار هوا و درجه حرارت كاهش یافته و برودت هوا و تشعشعات ماوراء بنفش افزایش می یابد .

اكوسیستم های كوهستانی در ارتباط با اكوسیستم هایی چون آب راكد ،‌آ ب روان و خشكی قرار می گیرد . این قرارگیری از نظر تاثیرات آن دو بر هم دیگر مهم است .

• كوهها از طرفی مورد استفاده گردشگری داشته و از طرفی فقر در جوامع كوهستانی شایع است .
• عوامل تخریب در كوهستان شامل پاك تراشی جنگلها ، فشار دام ، بهره برداری از معادن و جاره سازی و توریسم می باشند .
• یكی از مهمترین مشكلات در كوهستان فرسایش آبی می باشد كه نتیجة چهار فاكتور اولیه خاك ،‌پوشش گیاهی ، توپوگرافی و اقلیم است .
• در پاركهای كوهستانی احتمال وقوع خطرات طبیعی چون سیل و حركت مواد مانند بهمن ، برف ، زمین لرزه ، سنگ ریزش و جریان مواد تخریبی وجود دارد و باید با توجه به استعداد محیط طراحی نمود .
• ویژگیهای اقلیمی پاركهای كوهستانی شامل فصول مشخص ، زمستانهای زیر صفر . نوسان دمای روزانه ، بارش اغلب برفی و باد شدیدتر و نیز اقلیم های متعدد می باشد
• خاك مناطق كوهستانی تحت تاثیر اقلیم ، مواد مادری و فاكتور زمان ، توپوگرافی و پوشش گیاهی می باشد و از این میان شاید اقلیم مهمترین آنها باشد . زمان لازم برای تشكیل خاك در كوهستان بیش از ارتفاعات پایین است و خاك بیشتر حاصل فرایندهای فیزیكی است تا پروسه های بیولوژیك . بیشتر خاك در كوهستان از نوع نابجا می باشد .
• در ساختار توپوگرافیك كوهستان سه فاكتور شیب و جهت و ارتفاع نقش مهمی در دیگر ویژگیهای كوهستان دارند .

شیب در جریان آب و فرسایش خاك موثر است ، دامنه های شرقی و شمالشرقی سردتر و مرطوبتر از دامنه های غربی و جنوب غربی می باشند .با افزایش ارتفاع میزان بخار آب و گرد خاك كاهش یافته و لذا توانایی جذب حرارت كم لذا دما به طور منظم كاهش می یابد و از طرفی بارش افزایش می یابد .

• پوشش گیاهی در كوهستان تحت محدودیتهای اقلیم كوهستان چون سازگاری با یخبندان سنگین ،‌پوشش برفی عمیق ، تغییرات دمایی نهایی ، بادهای زمستانة‌خشك كننده با دامنه های زیاد و رطوبت خاك تابستانة پایین می باشند ،
• حیات وحش كوهستان به علت تنوع وضعیت آب و هوایی ،‌ارتفاع و پوشش گیاهی متنوع می باشد .
• پارك كوهستانی ، پاركی با بستر توپوگرافیك كوهستانی كه بعضی یا تمام ویژگیهای اكوسیستم كوهستانی را دارا می باشد این پاركه با توان اكولوژیك معین و تنوع منظر بیشتر ، امكانات بالقوه ای برای استفاده كنندگان ایجاد می كنند و فعالیتهای آنها متناسب با محیط طبیعی كوهستان می باشد .