تحقیق پايداري محيط زيست از ديدگاه اسلام

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 12 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏از‏ ‏ديدگاه‏ ‏اسلام
‏با‏ ‏افزايش‏ ‏توان‏ ‏فن‏‏‏آوري‏‌‏ها‏ ‏در‏ ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي،‏ ‏تعادل‏ ‏زيست‏ ‏محيطي،‏ ‏در‏ ‏دو‏ ‏قرن‏ ‏حاضر‏ ‏به‏ ‏زيان‏ ‏طبيعت‏ ‏بر‏ ‏هم‏ ‏خورده‏ ‏كه‏ ‏پديده‏‏‏اي‏ ‏اسفبار‏ ‏و‏ ‏گاه‏ ‏جبران‏‏‏ناپذير‏ ‏بوده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏ربع‏ ‏قرن‏ ‏اخير‏ ‏از‏ ‏مرز‏ ‏جامعه‏ ‏گذشته‏ ‏است.
‏امروزه،‏ ‏جامعه‏ ‏بين‏‏‏الملل‏ ‏راه‏‏‏حل‏ ‏اين‏ ‏معضل‏ ‏را‏ ‏محافظت‏ ‏از‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏مي‏‏‏داند‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏اين‏ ‏راه،‏ ‏مايل‏ ‏است‏ ‏از‏ ‏دين‏ ‏كمك‏ ‏بگيرد‏. ‏اين‏ ‏مقاله،‏ ‏مي‏‏‏كوشد‏ ‏تا‏ ‏شاخص‏‌‏هاي‏ ‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏را‏ ‏از‏ ‏ديدگاه‏ ‏دين‏ ‏بررسي‏ ‏كند‏. ‏براي‏ ‏اين‏ ‏منظور،‏ ‏ديدگاه،‏ ‏متخصصان‏ ‏و‏ ‏كارشناسان‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏عميق‏ ‏بررسي‏ ‏شد‏ ‏و‏ ‏نتايج‏ ‏نشان‏ ‏داد‏ ‏كه‏ ‏هر‏ ‏آنچه‏ ‏تاكنون‏ ‏تحت‏ ‏عنوان‏ ‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏انجام‏ ‏گرفته،‏ ‏چيزي‏ ‏بيش‏ ‏از‏ ‏فعاليت‏‌‏هاي‏ ‏فني‏ ‏براي‏ ‏نگهداري‏ ‏از‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏نبوده‏ ‏است‏. ‏در‏ ‏حالي‏ ‏كه‏ ‏ارزش‏‌‏هاي‏ ‏بنيادي‏ ‏ديني،‏ ‏به‏ ‏دليل‏ ‏برخورداري‏ ‏از‏ ‏پشتوانه‏ ‏اخلاقي‏ ‏نقش‏ ‏اساسي‏‏‏تري‏ ‏در‏ ‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏ايفا‏ ‏مي‏‏‏كنند‏. ‏گام‏‌‏هاي‏ ‏پيشنهادي‏ ‏براي‏ ‏رسيدن‏ ‏به‏ ‏اين‏ ‏هدف‏ ‏عبارت‏‏‏اند‏ ‏از‏: ‏رعايت‏ ‏تعادل‏ ‏در‏ ‏سياست‏‏‏گذاري‏‌‏ها،‏ ‏بها‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏انسان،‏ ‏تأكيد‏ ‏بر‏ ‏آگاه‏‏‏سازي‏ ‏افراد‏ ‏و‏ ‏تجديد‏ ‏نظر‏ ‏عميق‏ ‏در‏ ‏تعهدات‏ ‏و‏ ‏مسئوليت‏‏‏پذيري‏ ‏مشترك.
‏در‏ ‏جنگ‏ ‏انسان‏ ‏با‏ ‏طبيعت‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏انقلاب‏ ‏صنعتي‏ ‏شروع‏ ‏شد،‏ ‏انسان‏ ‏در‏ ‏يكه‏‏‏تازي‏ ‏پيروزمندانه‏ ‏خود‏ ‏در‏ ‏صحنه‏‏‏هاي‏ ‏نبرد،‏ ‏از‏ ‏حربه‏‏‏هاي‏ ‏كارآمدي‏ ‏بهره‏ ‏گرفت‏. ‏نمونه‏ ‏آن‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏توليدات‏ ‏شيميايي‏ ‏جنگي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏طبيعت‏ ‏را‏ ‏ديوانه‏‏‏وار‏ ‏از‏ ‏بين‏ ‏مي‏‏‏برد‏. ‏در‏ ‏اين‏ ‏گونه‏ ‏جنگها،‏ ‏تير‏ ‏خلاص‏ ‏به‏ ‏يكباره‏ ‏زده‏ ‏نمي‏‏‏شود؛‏ ‏بلكه‏ ‏طبيعت،‏ ‏به‏ ‏صورت‏ ‏تدريجي‏ ‏از‏ ‏پا‏ ‏در‏ ‏مي‏‏‏آيد‏. (1)
‏حضور‏ ‏سران‏ ‏و‏ ‏مقامات‏ ‏بلند‏ ‏پايه‏ 181 ‏كشور‏ ‏جهان‏ ‏در‏ ‏بزرگ‏‏‏ترين‏ ‏گردهمايي‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏متحد‏ ‏با‏ ‏نام‏ ‏كنفرانس‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏و‏ ‏توسعه،‏ ‏معروف‏ ‏به‏ ‏كنفرانس‏ ‏سران‏ ‏زمين‏ (‏ريودو‏ ‏ژانيرو‏) ‏در‏ ‏سال‏ 1992 ‏م‏ ‏بيانگر‏ ‏عمق‏ ‏فاجعه‏ ‏تخريب‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏است؛‏ ‏فاجعه‏‏‏اي‏ ‏كه‏ ‏چهره‏ ‏مصيبت‏‏‏بارش‏ ‏هر‏ ‏روز‏ ‏بيشتر‏ ‏آشكار‏ ‏مي‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏ابعاد‏ ‏دلهره‏ ‏آن،‏ ‏جهان‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏بر‏ ‏مي‏‏‏گيرد.
‏متفكرين‏ ‏و‏ ‏محققان‏ ‏علوم‏ ‏زيست‏ ‏محيطي،‏ ‏با‏ ‏همكاري‏ ‏سياستمداران‏ ‏و‏ ‏اقتصاددانان‏ ‏راهي‏ ‏را‏ ‏پيش‏ ‏پاي‏ ‏جامعه‏ ‏جهاني‏ ‏قرار‏ ‏داده‏‏‏اند‏ ‏كه‏ ‏امروزه‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏با‏ ‏نام‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏ياد‏ ‏مي‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏جانب‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏راهبرد‏ ‏مطلوب‏ ‏نجات‏ ‏طبيعت‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏مي‏‏‏آيد؛‏ (2) ‏راهبردي‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏كنفرانس‏ ‏سران‏ ‏زمين‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏الگوي‏ ‏جهاني‏ ‏مطرح‏ ‏شد‏. ‏براي‏ ‏ترسيم‏ ‏گرايش‏ ‏جامعه‏ ‏بين‏‏‏الملل‏ ‏به‏ ‏سمت‏ ‏دين،‏ ‏به‏ ‏منظور‏ ‏پايداري‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي‏ ‏و‏ ‏محيط‏ ‏زيست،‏ ‏به‏ ‏پژوهش‏ ‏سه‏ ‏ساله‏ ‏يك‏ ‏هزار‏ ‏دانشمند،‏ ‏درباره‏ ‏ارتباط‏ ‏دين‏ ‏و‏ ‏زيست‏ ‏بوم‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏مركز‏ ‏اديان‏ ‏جهان‏ ‏در‏ ‏دانشگاه‏ ‏هاروارد‏ ‏امريكا‏ ‏انجام‏ ‏گرفته،‏ ‏مي‏‏‏توان‏ ‏اشاره‏ ‏نمود‏. ‏در‏ ‏اين‏ ‏پژوهش‏ ‏آمده‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏اديان‏ ‏بايد‏ ‏از‏ ‏نيروي‏ ‏خود‏ ‏براي‏ ‏پايان‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏لجام‏ ‏گسيخته‏ ‏انسان‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي‏ ‏و‏ ‏ايجاد‏ ‏روحيه‏ ‏مسئوليت‏‏‏پذيري‏ ‏مشترك‏ ‏براي‏ ‏حفاظت‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏استفاده‏ ‏كنند‏. (3)
‏جان‏. ‏ر‏. ‏ايورث،‏ ‏استاد‏ ‏دانشگاه‏ ‏كلمبيا،‏ ‏درباره‏ ‏مذهب‏ ‏چنين‏ ‏مي‏‏‏گويد‏: «‏هيچ‏ ‏فرهنگ‏ ‏و‏ ‏تمدني‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏نزد‏ ‏قومي‏ ‏نمي‏‏‏توان‏ ‏يافت‏ ‏مگر‏ ‏آن‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏فرهنگ‏ ‏و‏ ‏تمدن‏ ‏شكلي‏ ‏از‏ ‏مذهب‏ ‏وجود‏ ‏داشته‏ ‏باشد. »
‏رودلف‏ ‏باهرو (Rudelf Bahro) ‏نظريه‏‏‏پرداز‏ ‏با‏ ‏نفوذ‏ ‏نهضت‏ ‏سبز‏ ‏نيز‏ ‏همه‏ ‏موجودات‏ ‏را‏ ‏بارقه‏‏‏اي‏ ‏از‏ ‏رحمت‏ ‏خدا‏ ‏مي‏‏‏داند‏. ‏وي‏ ‏رستگاري‏ ‏بومي‏ ‏را‏ ‏مسئله‏‏‏اي‏ ‏مذهبي‏ ‏تلقي‏ ‏نموده،‏ ‏از‏ ‏رحمت‏ ‏خدا‏ ‏مي‏‏‏داند‏ ‏و‏ ‏معتقد‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏بشر‏ ‏نيازمند‏ ‏معنويت‏ ‏و‏ ‏روحانيت‏ ‏و‏ ‏تولد‏ ‏عصر‏ ‏طلايي‏ ‏جديدي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏اصالت‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏انسان‏ ‏پرورش‏ ‏دهد.
‏ضرورت‏ ‏گرايش‏ ‏ديني‏ ‏با‏ ‏پايداري‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي‏ ‏را‏ ‏مادر (Mother) ‏نيز‏ ‏يادآور‏ ‏شده‏ ‏است‏. ‏وي‏ ‏به‏ ‏اين‏ ‏مسئله‏ ‏استدلال‏ ‏مي‏‏‏كند‏ ‏كه‏ ‏حفاظت‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏در‏ ‏فلسفه‏ ‏و‏ ‏مذهب‏ ‏ريشه‏ ‏دارد‏. (4)
‏در‏ ‏تأكيد‏ ‏بر‏ ‏گرايش‏ ‏به‏ ‏دين،‏ ‏دكتر‏ ‏تاپفر‏ ‏مدير‏ ‏اجرايي‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏نيز‏ ‏در‏ ‏گفت‏ ‏وگو‏ ‏با‏ ‏روزنامه‏ ‏همشهري‏ ‏در‏ ‏نيويورك‏ ‏بيان‏ ‏مي‏‏‏دارد‏ ‏كه‏ «‏ما‏ ‏مي‏‏‏خواهيم‏ ‏در‏ ‏زمينه‏ ‏مسائل‏ ‏زيست‏ ‏محيطي‏ ‏با‏ ‏جهان‏ ‏اسلام‏ ‏يك‏ ‏همكاري‏ ‏مناسب‏ ‏و‏ ‏نزديك‏ ‏داشته‏ ‏باشيم».
‏ايشان‏ ‏در‏ ‏ادامه‏ ‏مي‏‏‏افزايد‏: «‏اعتقاد‏ ‏راسخ‏ ‏دارم‏ ‏كه‏ ‏ارزشهاي‏ ‏معنوي‏ ‏جهان‏ ‏اسلام‏ ‏بستر‏ ‏مناسبي‏ ‏جهت‏ ‏اجراي‏ ‏برنامه‏‏‏هاي‏ ‏لازم‏ ‏جهت‏ ‏حفظ‏ ‏آفريده‏‏‏هاي‏ ‏خدا‏ ‏و‏ ‏تنوع‏ ‏زيست‏ ‏محيطي‏ ‏است‏»‏. (5)
‏ديدگاه‏ ‏دين‏ ‏اسلام‏ ‏درباره‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار،‏ ‏شايان‏ ‏تحقيق‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏دو‏ ‏عامل‏ ‏زير،‏ ‏اهميت‏ ‏اين‏ ‏تحقيق‏ ‏را‏ ‏دو‏ ‏چندان‏ ‏مي‏‏‏كند:
‏نخست‏ ‏اينكه‏ ‏جرياني‏ ‏موسوم‏ ‏به‏ ‏بيداري‏ ‏اسلامي‏ ‏معتقد‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏اسلام‏ ‏بايد‏ ‏به‏ ‏سبب‏ ‏معتبر‏ ‏دانستن‏ ‏دين‏ ‏و‏ ‏دنيا،‏ ‏اساس‏ ‏و‏ ‏روش‏ ‏پيشرفت‏ ‏جامعه‏ ‏در‏ ‏كليه‏ ‏مسائل‏ ‏اقتصادي،‏ ‏اجتماعي،‏ ‏فرهنگي،‏ ‏و‏ ‏سياسي‏ ‏قرار‏ ‏گيرد.
‏دوم‏ ‏آنكه‏ ‏در‏ ‏بين‏ ‏دانشمندان،‏ ‏به‏ ‏تازگي‏ ‏برخي‏ ‏الگوهاي‏ ‏غربي‏ ‏براي‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏مطرح‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏شدت‏ ‏به‏ ‏دنبال‏ ‏تحكيم‏ ‏ماهيت‏ ‏غربي‏ ‏به‏ ‏گونه‏‏‏اي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏تمدن‏ ‏اسلام‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏پيش‏‏‏تر‏ ‏به‏ ‏عينيت‏ ‏درآورده‏ ‏است.
‏مطالعه‏ ‏تطبيقي،‏ ‏در‏ ‏واقع‏ ‏روشي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏مدد‏ ‏آن،‏ ‏اختلافات‏ ‏و‏ ‏تشابهات‏ ‏دو‏ ‏يا‏ ‏چند‏ ‏ديدگاه‏ ‏درباره‏ ‏پديده‏‏‏اي‏ ‏از‏ ‏طريق‏ ‏مقايسه‏ ‏بيان‏ ‏مي‏‏‏شود.
‏به‏ ‏ديگر‏ ‏بيان،‏ ‏مطالعه‏ ‏تطبيقي‏ ‏به‏ ‏منظور‏ ‏دريافت‏ ‏وجوه‏ ‏شباهت‏ ‏يا‏ ‏اختلاف‏ ‏بين‏ ‏دو‏ ‏ديدگاه،‏ ‏امري‏ ‏مفيد‏ ‏و‏ ‏ضروري‏ ‏است‏. ‏با‏ ‏مطالعه‏ ‏تطبيقي،‏ ‏فهم‏ ‏و‏ ‏درك،‏ ‏صيقل‏ ‏مي‏‏‏خورد‏ ‏و‏ ‏ارتباطي‏ ‏با‏ ‏فرهنگها،‏ ‏زمانها‏ ‏و‏ ‏مكانهاي‏ ‏مختلف‏ ‏حاصل‏ ‏مي‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏طي‏ ‏آن‏ ‏محقق‏ ‏مي‏‏‏تواند‏ ‏ضمن‏ ‏آشنايي‏ ‏با‏ ‏ايده‏‏‏هاي‏ ‏مختلف‏ ‏و‏ ‏متغيرهاي‏ ‏متعدد،‏ ‏ديدگاهش‏ ‏را‏ ‏بهتر‏ ‏و‏ ‏دقيق‏‏‏تر‏ ‏تبيين‏ ‏نمايد‏. (6)
‏در‏ ‏اين‏ ‏مطالعه،‏ ‏موضوع‏ ‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏از‏ ‏دو‏ ‏ديدگاه‏ ‏پراگماتيسم‏ ‏و‏ ‏دين‏ ‏مطابقت‏ ‏داده‏ ‏مي‏‏‏شوند‏ ‏كه‏ ‏اين‏ ‏كار‏ ‏به‏ ‏شكل‏ ‏گفتمان‏ ‏صورت‏ ‏گرفته‏ ‏است.
‏گفتمان‏ ‏در‏ ‏واقع‏ ‏نوعي‏ ‏رابطه‏ ‏خاص‏ ‏بين‏ ‏دوگانگيهاي‏ ‏به‏ ‏ظاهر‏ ‏متضاد‏ ‏يا‏ ‏متناقض‏ ‏موجود‏ ‏در‏ ‏بين‏ ‏پديده‏‏‏ها‏ ‏به‏ ‏گونه‏‏‏اي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏اين‏ ‏وجوه‏ ‏متقابل‏ ‏و‏ ‏متضاد‏ ‏بتوانند‏ ‏همديگر‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏ايجاد‏ ‏سنتزي‏ ‏متعالي‏‏‏تر،‏ ‏تكميل‏ ‏و‏ ‏جبران‏ ‏نمايند.
‏دليل‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏گفتمان،‏ ‏دسترسي‏ ‏به‏ ‏فهم‏ ‏كامل‏‏‏تر‏ ‏از‏ ‏پايداري‏ ‏است؛‏ ‏چرا‏ ‏كه‏ ‏بررسي‏ ‏دو‏ ‏ديدگاه،‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏جداگانه‏ ‏مؤثر‏ ‏نيست‏ ‏و‏ ‏دسترسي‏ ‏به‏ ‏يك‏ ‏سنتز‏ ‏كه‏ ‏حاصل‏ ‏هر‏ ‏گفتمان‏ ‏است،‏ ‏ميسّر‏ ‏نخواهد‏ ‏بود‏. (7)
‏به‏ ‏كمك‏ ‏روش‏‏‏هاي‏ ‏فوق،‏ ‏ابتدا‏ ‏شاخصها‏ ‏معين‏ ‏شد‏ ‏و‏ ‏سپس‏ ‏دو‏ ‏ديدگاه‏ ‏مذكور،‏ ‏به‏ ‏كمك‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏شكل‏ ‏گفتمان‏ ‏تطبيق‏ ‏داده‏ ‏شد.
‏مفاهيم‏ ‏پايداري
‏مفهوم‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏از‏ ‏سال‏ 1987 ‏م‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏طرح‏ ‏آن‏ ‏در‏ ‏مجمع‏ ‏عمومي‏ ‏سازمان‏ ‏ملل،‏ ‏مورد‏ ‏پذيرش‏ ‏اكثر‏ ‏كشورهاي‏ ‏عضو‏ ‏قرار‏ ‏گرفت‏. (8)
‏يكي‏ ‏از‏ ‏پژوهشگران‏ ‏در‏ ‏تبيين‏ ‏تعريفي‏ ‏كه‏ ‏سازمان‏ ‏خوار‏ ‏و‏ ‏بار‏ ‏جهاني (FAO) ‏درباره‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏معرفي‏ ‏كرده،‏ ‏مي‏‏‏نويسد:
«‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏به‏ ‏معناي‏ ‏مديريت‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏پايه‏ ‏و‏ ‏جهت‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏مقولات‏ ‏فن‏‏‏آوري‏ ‏و‏ ‏نهادي‏ ‏به‏ ‏نحوي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏نيازهاي‏ ‏انساني‏ ‏براي‏ ‏نسلهاي‏ ‏كنوني‏ ‏و‏ ‏آينده‏ ‏بشريت‏ ‏به‏ ‏صورت‏ ‏مستقر‏ ‏و‏ ‏پايدار‏ ‏تأمين‏ ‏شود‏. »(9)
‏پژوهشگري‏ ‏ديگر‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏را‏ ‏اين‏ ‏چنين‏ ‏تبيين‏ ‏مي‏‏‏كند‏: «‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏زيست‏ ‏محيطي،‏ ‏غير‏ ‏مخرب،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادي،‏ ‏پويا‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اجتماعي،‏ ‏قابل‏ ‏پذيرش‏ ‏است‏. »(10)
‏سلمان‏‏‏زاده،‏ ‏كشاورزي‏ ‏پايدار‏ ‏را‏ ‏نظامي‏ ‏مي‏‏‏داند‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏لحاظ‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏بي‏‏‏خطر،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادي‏ ‏كارآمد‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏ديدگاه‏ ‏انساني‏ ‏و‏ ‏اخلاقي‏ ‏شايسته‏ ‏جامعه‏ ‏بشري‏ ‏است‏. (11)
‏فلسفه‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏مبتني‏ ‏بر‏ ‏اهداف‏ ‏انساني‏ ‏و‏ ‏درك‏ ‏تأثير‏ ‏دراز‏ ‏مدت‏ ‏فعاليتهاي‏ ‏كشاورزي‏ ‏بر‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏است‏. ‏بر‏ ‏اين‏ ‏اساس،‏ ‏نظامهاي‏ ‏كشاورزي‏ ‏عدالت‏‏‏جو‏ ‏و‏ ‏حافظ‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي‏ ‏ايجاد‏ ‏شد‏. ‏چنين‏ ‏نظامهايي،‏ ‏آلودگي‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏را‏ ‏كاهش‏ ‏مي‏‏‏دهند،‏ ‏توانايي‏ ‏اقتصادي‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏كوتاه‏ ‏مدت‏ ‏بهبود‏ ‏مي‏‏‏بخشند‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏نهايت‏ ‏پايداري‏ ‏جوامع‏ ‏روستايي‏ ‏و‏ ‏كيفيت‏ ‏زندگي‏ ‏آنان‏ ‏را‏ ‏حفظ‏ ‏مي‏‏‏كنند.
‏اصول‏ ‏پايداري
‏قرن‏ ‏بيستم‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏حالي‏ ‏پشت‏ ‏سر‏ ‏نهاديم‏ ‏كه‏ ‏برخي‏ ‏اصول‏ ‏و‏ ‏پندارهاي‏ ‏علمي‏ ‏مطرح‏ ‏شده‏ ‏از‏ ‏اوايل‏ ‏تا‏ ‏نيمه‏ ‏قرن‏ ‏حاضر‏ ‏كه‏ ‏شايد‏ ‏در‏ ‏زمره‏ ‏محكمات‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏مي‏‏‏آمد،‏ ‏متزلزل‏ ‏و‏ ‏با‏ ‏شك‏ ‏و‏ ‏ترديد‏ ‏به‏ ‏آن‏ ‏نگريسته‏ ‏شد.
‏يكي‏ ‏از‏ ‏مصاديق‏ ‏بارز‏ ‏اين‏ ‏تشكيك،‏ ‏مصرف‏ ‏بي‏‏‏رويه‏ ‏كود‏ ‏و‏ ‏سموم‏ ‏شيميايي‏ ‏در‏ ‏كشاورزي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏تقريباً‏ ‏در‏ ‏كليه‏ ‏كشورهاي‏ ‏جهان،‏ ‏تخريب‏ ‏زيست‏ ‏بومها‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏داشته‏ ‏است،‏ ‏در‏ ‏حالي‏ ‏كه‏ ‏تا‏ ‏دهه‏ 70 ‏ميلادي‏ ‏براي‏ ‏مصرف‏ ‏هر‏ ‏چه‏ ‏بيشتر‏ ‏آن،‏ ‏يارانه‏ ‏پرداخت‏ ‏مي‏‏‏شد،‏ ‏ولي‏ ‏اينك‏ ‏براي‏ ‏كاهش‏ ‏مصرف‏ ‏آن‏ ‏جايزه‏ ‏و‏ ‏يارانه‏ ‏پرداخت‏ ‏مي‏‏‏شود.
‏با‏ ‏تغيير‏ ‏پندارهاي‏ ‏علمي‏ ‏درباره‏ ‏پايداري،‏ ‏اصولي‏ ‏براي‏ ‏پايداري‏ ‏مطرح‏ ‏شد‏ ‏كه‏ ‏براساس‏ ‏ديدگاههاي‏ ‏صاحب‏ ‏نظران،‏ ‏اصول‏ ‏مشترك‏ ‏زير‏ ‏را‏ ‏مي‏‏‏توان‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏دست‏ ‏آورد:
‏درك‏ ‏ارزش‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏: ‏سرمايه‏‏‏هاي‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏بايد‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏يك‏ ‏ثروت‏ ‏در‏ ‏نظر‏ ‏گرفته‏ ‏شوند‏ ‏و‏ ‏ارزش‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏ارزش‏ ‏سرمايه‏‏‏هاي‏ ‏انساني‏ ‏مورد‏ ‏توجه‏ ‏قرار‏ ‏گيرد.
‏تداوم‏ ‏پايداري‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏: ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏و‏ ‏حفظ‏ ‏و‏ ‏بقاي‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏از‏ ‏مهم‏‏‏ترين‏ ‏اصول‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏بايد‏ ‏تضمين‏ ‏شود.
‏تعادل‏: ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏از‏ ‏سه‏ ‏بعد‏ ‏زماني،‏ ‏مكاني‏ ‏و‏ ‏اجتماعي‏ ‏بايد‏ ‏مورد‏ ‏توجه‏ ‏قرار‏ ‏گيرد‏. ‏در‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏برنامه‏‏‏هايي‏ ‏بايد‏ ‏مورد‏ ‏پذيرش‏ ‏قرار‏ ‏گيرند‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏زماني‏ ‏براي‏ ‏نسلهاي‏ ‏كنوني‏ ‏و‏ ‏آينده‏ ‏بشر،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏مكاني‏ ‏براي‏ ‏مناطق‏ ‏با‏ ‏امكانات‏ ‏طبيعي‏ ‏و‏ ‏مناطق‏ ‏فاقد‏ ‏امكانات‏ ‏طبيعي‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اجتماعي‏ ‏براي‏ ‏كليه‏ ‏گروههاي‏ ‏اجتماعي،‏ ‏متعادل‏ ‏باشد.
‏برابري‏ ‏بين‏ ‏نسلي‏ ‏و‏ ‏درون‏ ‏نسلي‏: ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏به‏ ‏اين‏ ‏بستگي‏ ‏دارد‏ ‏كه‏ ‏همگان‏ ‏از‏ ‏امكانات‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏بهره‏‏‏مند‏ ‏شوند‏ ‏و‏ ‏نسل‏ ‏آينده‏ ‏پرداخت‏ ‏كننده‏ ‏هزينه‏ ‏زندگي‏ ‏نسل‏ ‏فعلي‏ ‏نباشد،‏ ‏نسل‏ ‏آتي‏ ‏با‏ ‏نسل‏ ‏حاضر‏ ‏در‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏با‏ ‏هم‏ ‏برابر‏ ‏باشند‏ ‏و‏ ‏توسعه‏ ‏يك‏ ‏فرد،‏ ‏جامعه‏ ‏يا‏ ‏نسل‏ ‏نبايد‏ ‏باعث‏ ‏محدود‏ ‏شدن‏ ‏امكانات‏ ‏افراد،‏ ‏جامعه‏ ‏يا‏ ‏نسلهاي‏ ‏ديگر‏ ‏شود.
‏كارايي‏ ‏اقتصادي‏: ‏به‏ ‏اين‏ ‏معنا‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏برابر‏ ‏هر‏ ‏نهاده،‏ ‏ميزان‏ ‏ستانده‏ ‏متناسب‏ ‏و‏ ‏قابل‏ ‏قبولي‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادي‏ ‏به‏ ‏وجود‏ ‏آيد.
‏براساس‏ ‏تعاريف‏ ‏و‏ ‏اصول‏ ‏فوق،‏ ‏پايداري‏ ‏از‏ ‏ديدگاه‏ ‏دين‏ ‏در‏ ‏چارچوب‏ ‏شاخصهاي‏ ‏زير‏ ‏مورد‏ ‏تجزيه‏ ‏و‏ ‏تحليل‏ ‏قرار‏ ‏مي‏‏‏گيرد:
‏ـ‏ ‏اهداف؛
‏ـ‏ ‏بهره‏‏‏وري‏ ‏و‏ ‏بهره‏‏‏برداري؛
‏ـ‏ ‏تعادل؛
‏ـ‏ ‏عدالت‏ ‏و‏ ‏برابري؛
‏ـ‏ ‏انسان؛
‏ـ‏ ‏مسئوليت؛
‏ـ‏ ‏آگاهي.
‏اسلام‏ ‏براي‏ ‏بهره‏‏‏گيران‏ ‏از‏ ‏مواهب‏ ‏حيات،‏ ‏قيد‏ ‏و‏ ‏شرط‏ ‏فراواني‏ ‏قرار‏ ‏داده‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏مشروعيت‏ ‏تحصيل‏ ‏و‏ ‏چگونگي‏ ‏مصرف‏ ‏آنها‏ ‏نظارت‏ ‏دقيق‏ ‏مي‏‏‏نمايد‏. ‏اسلام‏ ‏هم‏ ‏بر‏ ‏نحوه‏ ‏درآمد‏ ‏افراد‏ ‏و‏ ‏هم‏ ‏بر‏ ‏چگونگي‏ ‏مصرف‏ ‏آن‏ ‏نظارت‏ ‏دارد‏ ‏و‏ ‏براي‏ ‏هر‏ ‏دو،‏ ‏شرايطي‏ ‏قائل‏ ‏شده‏ ‏است‏. (12)
‏اين‏ ‏نظارتها‏ ‏عبارت‏ ‏است‏ ‏از‏: ‏ادب‏ ‏در‏ ‏به‏ ‏كار‏ ‏بردن‏ ‏منابع؛‏ ‏ورع‏ ‏در‏ ‏به‏ ‏دست‏ ‏آوردن‏ ‏منابع؛‏ ‏مصرف‏ ‏كردن‏ ‏صحيح‏ ‏منابع.
‏به‏ ‏طور‏ ‏كلي،‏ ‏در‏ ‏دين‏ ‏اسلام،‏ ‏تصرف‏ ‏و‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏طبيعت‏ ‏براساس‏ ‏سه‏ ‏هدف‏ ‏فوق‏ ‏است.
‏همچنين‏ ‏از‏ ‏ديدگاه‏ ‏صاحب‏‏‏نظران‏ ‏اسلامي،‏ ‏اگر‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏بر‏ ‏محور‏ ‏هوا‏ ‏و‏ ‏هوس‏ ‏مردم‏ ‏قرار‏ ‏گيرد،‏ ‏فساد‏ ‏سراسر‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏فرا‏ ‏خواهد‏ ‏گرفت‏. ‏از‏ ‏آنجا‏ ‏كه‏ ‏هوا‏ ‏و‏ ‏هوس‏ ‏مردم‏ ‏محدوديت‏ ‏ندارد،‏ ‏اگر‏ ‏قوانين‏ ‏هستي‏ ‏تابع‏ ‏اين‏ ‏تمايلات‏ ‏انحرافي‏ ‏قرار‏ ‏گيرد،‏ ‏هرج‏ ‏و‏ ‏مرج‏ ‏سراسر‏ ‏هستي‏ ‏را‏ ‏فرا‏ ‏مي‏‏‏گيرد.
‏ابعاد‏ ‏مختلف‏ ‏بحران‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏كه‏ ‏امروزه‏ ‏افكار‏ ‏جهاني‏ ‏را‏ ‏تحت‏ ‏تأثير‏ ‏قرار‏ ‏داده،‏ ‏حاصل‏ ‏عصيان‏‏‏گري‏ ‏بشر‏ ‏در‏ ‏برابر‏ ‏نظام‏ ‏آراسته‏ ‏و‏ ‏صالح‏ ‏جاري‏ ‏در‏ ‏عرصه‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏است‏. ‏اين‏ ‏گونه‏ ‏اقدامات‏ ‏فسادانگيز‏ ‏چه‏ ‏از‏ ‏ناحيه‏ ‏فرد‏ ‏باشد،‏ ‏چه‏ ‏از‏ ‏ناحيه‏ ‏حكومت،‏ ‏در‏ ‏تضاد‏ ‏با‏ ‏خواست‏ ‏خداوند‏ ‏است؛‏ ‏چرا‏ ‏كه‏ ‏خداوند‏ ‏فساد‏ ‏را‏ ‏دوست‏ ‏ندارد‏ ‏و‏ ‏هرگز‏ ‏در‏ ‏مشيت‏ ‏ازلي‏ ‏نيست‏ ‏كه‏ ‏انسانها‏ ‏فساد‏ ‏كنند‏. (13) ‏منظور‏ ‏از‏ ‏فساد‏ ‏در‏ ‏روي‏ ‏زمين‏ ‏هر‏ ‏گونه‏ ‏نابساماني‏ ‏و‏ ‏ويرانگري‏ ‏و‏ ‏انحراف‏ ‏است‏. (14)
‏به‏ ‏عبارت‏ ‏ديگر،‏ ‏فساد‏ ‏به‏ ‏هر‏ ‏گونه‏ ‏تخريب‏ ‏و‏ ‏ويرانگري‏ ‏گفته‏ ‏مي‏‏‏شود‏ ‏كه‏ ‏نظام‏ ‏آراسته‏ ‏و‏ ‏صالح‏ ‏جاري‏ ‏را‏ ‏بر‏ ‏هم‏ ‏زند‏. (15) ‏از‏ ‏اين‏ ‏رو‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏به‏ ‏معناي‏ ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏از‏ ‏محيط‏ ‏زيست‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏تضمين‏ ‏بقاي‏ ‏زمين‏ ‏همراه‏ ‏مي‏‏‏باشد.
‏موضوع‏ ‏مهم‏ ‏اين‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار‏ ‏بايد‏ ‏در‏ ‏حالي‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏حرمت‏ ‏طبيعت‏ ‏و‏ ‏توانايي‏ ‏اقتصادي‏ ‏منابع‏ ‏آن‏ ‏توجه‏ ‏مي‏‏‏كند،‏ ‏در‏ ‏راه‏ ‏برقراري‏ ‏عدالت‏ ‏اجتماعي‏ ‏گام‏ ‏بردارد‏. ‏از‏ ‏لحاظ‏ ‏اخلاقي‏ ‏نيز،‏ ‏براي‏ ‏دست‏‏‏يابي‏ ‏به‏ ‏توسعه‏ ‏پايدار،‏ ‏لازم‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏سطح‏ ‏زندگي‏ ‏گروههاي‏ ‏كم‏‏‏درآمد‏ ‏و‏ ‏مستضعف‏ ‏جامعه‏ ‏بهبود‏ ‏يابد‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏عين‏ ‏حال،‏ ‏سرمايه‏ ‏نسلهاي‏ ‏آينده،‏ ‏دچار‏ ‏صدمه‏ ‏و‏ ‏زيان‏ ‏جدي‏ ‏نشود‏. ‏بديهي‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏اين‏ ‏موضوع‏ ‏امري‏ ‏خطير‏ ‏بوده‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏يك‏ ‏تعهد‏ ‏اخلاقي‏ ‏قوي‏ ‏نياز‏ ‏دارد.
‏شاخص‏ ‏بهره‏‏‏وري‏ ‏و‏ ‏بهره‏‏‏برداري
‏نحوه‏ ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبيعي‏ ‏و‏ ‏محيط‏ ‏زيست،‏ ‏به‏ ‏اراده‏ ‏انسان‏ ‏بستگي‏ ‏دارد‏. ‏او‏ ‏ممكن‏ ‏است‏ ‏در‏ ‏مسير‏ ‏خوشبختي‏ ‏و‏ ‏نيكي‏ ‏يا‏ ‏در‏ ‏مسير‏ ‏فساد‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏بهره‏‏‏برداري‏ ‏نمايد‏. ‏بدون‏ ‏ترديد‏ ‏ريخت‏ ‏و‏ ‏پاش،‏ ‏اسراف‏ ‏و‏ ‏تبذير‏ ‏بدترين‏ ‏رفتار‏ ‏انسان‏ ‏معاصر‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏مي‏‏‏آيد.
‏امروزه‏ ‏معلوم‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏منابع‏ ‏زيست‏ ‏محيطي‏ ‏موجود‏ ‏در‏ ‏زمين‏ ‏با‏ ‏توجه‏ ‏به‏ ‏جمعيت‏ ‏جهان‏ ‏محدود‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏هرگونه‏ ‏اسراف‏ ‏در‏ ‏مصرف‏ ‏آنها‏ ‏مي‏‏‏تواند‏ ‏محدوديت‏ ‏انسانهاي‏ ‏ديگر‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏داشته‏ ‏باشد.