دانلود مقاله در مورد راز حروف مقطعه در قرآن 24 ص

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 26 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏واحد گرگان
‏عنوان:
‏راز حروف مقطعه در قرآن
‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏سوره‏‌‏های‏ ‏قرآن‏ ‏چه‏ ‏معنایی‏ ‏دارد؟
‏برخى‏ ‏از‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏با‏ ‏حروفى‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏كه‏ ‏آن‏ ‏حروف‏ ‏چون‏ ‏ناپيوسته‏ ‏قرائت‏ ‏مى‏ ‏شود،‏ ‏به‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏موسوم‏ ‏شده‏ ‏است‏ .
‏تبيين‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏از‏ ‏آغاز‏ ‏تاريخ‏ ‏تفسير‏ ‏تا‏ ‏كنون‏ ‏همواره‏ ‏توجه‏ ‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏پژوهان‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏معطوف‏ ‏داشته‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏تحليل‏ ‏آن‏ ‏دو‏ ‏راه‏ ‏پيموده‏ ‏اند‏: ‏برخى‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏راز‏ ‏و‏ ‏رمزى‏ ‏ميان‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏و‏ ‏رسول‏ ‏اكرم‏ (‏صلى‏ ‏الله‏ ‏عليه‏ ‏وآله‏ ) ‏دانسته‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏رو‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏غير‏ ‏قابل‏ ‏تفسير‏ ‏مى‏ ‏دانند‏ ‏و‏ ‏گروه‏ ‏ديگر‏ ‏كه‏ ‏بيشتر‏ ‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسان‏ ‏هستند،برآنند‏ ‏كه‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏نيز‏ ‏مانند‏ ‏ساير‏ ‏آيات‏ ‏قرآن‏ ‏گرچه‏ ‏معرفت‏ ‏اكتناهى‏ ‏آن‏ ‏ميسور‏ ‏نيست‏ ‏،‏ ‏ليكن‏ ‏تفسيرپذير‏ ‏است‏ .
‏اينان‏ ‏در‏ ‏تفسير‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏آراى‏ ‏گوناگونى‏ ‏دارند‏ ‏كه‏ ‏چون‏ ‏رو‏ ‏در‏ ‏روى‏ ‏يكديگر‏ ‏نيست‏ ‏،‏ ‏اگر‏ ‏آن‏ ‏آرا‏ ‏با‏ ‏دليل‏ ‏معتبر‏ ‏اثبات‏ ‏شود،‏ ‏همه‏ ‏آنها‏ ‏قابل‏ ‏پذيرش‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏گرچه‏ ‏زمينه‏ ‏فحص‏ ‏و‏ ‏ارزيابى‏ ‏نهايى‏ ‏درباره‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همچنان‏ ‏وجود‏ ‏دارد‏ ‏و‏ ‏شايد‏ ‏در‏ ‏مناسبتهاى‏ ‏ديگر‏ ‏مطرح‏ ‏شود‏.
‏تفسير‏
‏ويژگيهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏
‏از‏ ‏آغاز‏ ‏تاريخ‏ ‏تفسير‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏تا‏ ‏كنون‏ ‏تفسير‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همواره‏ ‏اهتمام‏ ‏مفسران‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏مشغول‏ ‏داشته‏ ‏و‏ ‏افزون‏ ‏بر‏ ‏آنچه‏ ‏در‏ ‏كتب‏ ‏تفسير‏ ‏آمده‏ ‏،‏ ‏درباره‏ ‏آن‏ ‏كتابها‏ ‏و‏ ‏رساله‏ ‏هاى‏ ‏مستقلى‏ ‏نيز‏ ‏نگاشته‏ ‏اند‏. ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏داراى‏ ‏ويژگيهايى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏لازم‏ ‏است‏ ‏پيش‏ ‏از‏ ‏ورود‏ ‏به‏ ‏بحث‏ ‏تفسيرى‏ ‏با‏ ‏آنها‏ ‏آشنا‏ ‏شويم‏ :
‏1- ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏از‏ ‏مختصات‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏ساير‏ ‏كتابهاى‏ ‏آسمانى‏ ‏مانند‏ ‏تورات‏ ‏و‏ ‏انجيل‏ ‏سابقه‏ ‏ندارد‏.
‏2- ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏اختصاص‏ ‏به‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏مكى‏ ‏يا‏ ‏مدنى‏ ‏ندارد؛‏ ‏زيرا‏ ‏در‏ 27 ‏سوره‏ ‏مكى‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏مدنى‏ ‏آمده‏ ‏است‏ .
‏3- ‏بيست‏ ‏و‏ ‏نه‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏داراى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏است‏ ‏به‏ ‏ترتيب‏ ‏،‏ ‏عبارت‏ ‏است‏ ‏از‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ : ‏بقره‏ ‏،‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏،‏ ‏اعراف‏ ‏،‏ ‏يونس‏ ‏،‏ ‏هود،‏ ‏يوسف‏ ‏،‏ ‏رعد،‏ ‏ابراهيم‏ ‏،‏ ‏ابراهيم‏ ‏،‏ ‏حجر،‏ ‏مريم‏ ‏،‏ ‏طه‏ ‏،‏ ‏شعراء،‏ ‏نمل‏ ‏،‏ ‏قصص‏ ‏،‏ ‏عنكبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏،‏ ‏لقمان‏ ‏،‏ ‏سجده‏ ‏،‏ ‏يس‏ ‏،‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏مومن‏ (‏غافر‏)‏،‏ ‏فصلت‏ ‏،‏ ‏شورى‏ ‏،‏ ‏زخرف‏ ‏،‏ ‏دخان‏ ‏،‏ ‏جاثيه‏ ‏،‏ ‏احقاف‏ ‏،‏ ‏ق‏ ‏و‏ ‏قلم‏ .
‏4- ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏اوايل‏ ‏سوره‏ ‏ها،‏ ‏برخى‏ ‏يك‏ ‏حرفى‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ن‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏دو‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏طس‏ ‏،‏ ‏يس‏ ‏،‏ ‏طه‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏سه‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏الم‏ ‏،‏ ‏الرا،‏ ‏و‏ ‏طسم‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏چهار‏ ‏حرفى‏ ‏مانند‏: ‏المص‏ ‏و‏ ‏المر‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏پنج‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏كهيعص‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏عسق‏ . ‏پس‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏جهت‏ ‏به‏ ‏پنج‏ ‏قسم‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏5- ‏برخى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏شمارش‏ ‏آيات‏ ‏سوره‏ ‏ها،‏ ‏يك‏ ‏آيه‏ ‏سوره‏ ‏محسوب‏ ‏شده‏ ‏غست‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏الم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏بقره‏ ‏،‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏،‏ ‏عنكبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏،‏ ‏لقمان‏ ‏،‏ ‏سجده‏ ‏،‏ ‏و‏ ‏المص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏و‏ ‏كهيعص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏مريم‏ ‏و‏ ‏طه‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏طه‏ ‏و‏ ‏طسم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏شعراءو‏ ‏قصص‏ ‏و‏ ‏يس‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏يس‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏مومن‏ ‏،‏ ‏فصلت‏ ‏،‏ ‏زخرف‏ ‏،‏ ‏دخان‏ ‏،‏ ‏جاثيه‏ ‏و‏ ‏احقاف‏ .
‏برخى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏شمارش‏ ‏آيات‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏آيه‏ ‏در‏ ‏طليعه‏ ‏سوره‏ ‏محسوب‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏حم‏ ‏عسق‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏شورى‏ ‏،‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏ساير‏ ‏موارد،‏ ‏جزئى‏ ‏از‏ ‏اولين‏ ‏آيه‏ ‏سوره‏ ‏شمرده‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏الر‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏يونس‏ ‏،‏ ‏هود،‏ ‏يوسف‏ ‏،‏ ‏ابراهيم‏ ‏،‏ ‏حجر‏ ‏و‏ ‏المر‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏رعد‏ ‏و‏ ‏طس‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏نمل‏ ‏ص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏ص‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏قلم‏ . ‏پس‏ ‏،‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏جهت‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏به‏ ‏سه‏ ‏بخش‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏6- ‏برخى‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏اصلا‏ ‏تكرار‏ ‏نشده‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏ن‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏؛‏ ‏بعض‏ ‍ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏دوبار‏ ‏تكرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏ص‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏ص‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏استقلال‏ ‏ذكر‏ ‏شده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏جزو‏ ‏المص‏ ‏قرار‏ ‏گرفته‏ ‏؛‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏شش‏ ‏بار‏ ‏تكرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏بعضى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏هفت‏ ‏بار‏ ‏تكرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏حم‏ ‏و‏ ‏آن‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏هفتگانه‏ ‏به‏ ‏حواميم‏ ‏سبعه‏ ‏موسوم‏ ‏است‏ . ‏پس‏ ‏،‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏جهت‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏به‏ ‏چهار‏ ‏بخش‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏7- ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مكررات‏ ‏آنها‏ 14 ‏حرف‏ ‏است‏ : ‏ا،‏ ‏ح‏ ‏،‏ ‏ر،‏ ‏س‏ ‏،‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ط،‏ ‏ع‏ ‏،‏ ‏ق‏ ‏،‏ ‏ك‏ ‏،‏ ‏ل‏ ‏،‏ ‏م‏ ‏،‏ ‏ن‏ ‏،‏ ‏ه‏ ‏،‏ ‏ى‏ .
‏8- ‏در‏ ‏ابتداى‏ ‏همه‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏به‏ ‏استثناى‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏چهارگانه‏ ‏مريم‏ ‏،‏ ‏عنكبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏و‏ ‏قلم‏ ‏واژه‏ ‏كتاب‏ ‏يا‏ ‏قرآن‏ ‏آمده‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏يا‏ ‏متن‏ ‏آنها‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏عظمت‏ ‏قرآن‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏ليكن‏ ‏با‏ ‏بررسى‏ ‏بيشتر‏ ‏معلوم‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏چهار‏ ‏سوره‏ ‏نيز‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏مطرح‏ ‏است‏ . ‏در‏ ‏سوره‏ ‏قلم‏ ‏آياتى‏ ‏مانند‏ ‏ما‏ ‏انت‏ ‏بنعمه‏ ‏ربك‏ ‏بمجنون‏ (‏آيه‏ 2) ‏آمده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏مريم‏ ‏،‏ ‏قصه‏ ‏بسيارى‏ ‏از‏ ‏پيامبران‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏يحيى‏ ‏و‏ ‏عيسى‏ (‏عليهماالسلام‏ ) ‏ذكر‏ ‏شده‏ ‏است‏ . ‏پس‏ ‏محور‏ ‏مطلب‏ ‏سوره‏ ‏مريم‏ ‏نيز‏ ‏نبوت‏ ‏عامه‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏نبوتهاى‏ ‏خاصه‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏چنانكه‏ ‏عصاره‏ ‏مطالب‏ ‏سوره‏ ‏عنكبوت‏ ‏و‏ ‏روم‏ ‏نيز‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏اعجاز‏ ‏است‏ .
‏حاصل‏ ‏اين‏ ‏كه‏ ‏،‏ 29‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏دارد،‏ ‏از‏ ‏جمله‏ ‏حواميم‏ ‏سبعه‏ ‏و‏ ‏طواسين‏ ‏،‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏يا‏ ‏متن‏ ‏آنها‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏كتاب‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏نتيجه‏ ‏يكى‏ ‏از‏ ‏مطالب‏ ‏مشترك‏ ‏بين‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏داراى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏،‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏الهى‏ ‏است‏ .
‏9- ‏بين‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏هر‏ ‏سوره‏ ‏با‏ ‏محتواى‏ ‏آن‏ ‏سوره‏ ‏ارتباط‏ ‏خاصى‏ ‏است‏ .
‏بر‏ ‏اين‏ ‏اساس‏ ‏،‏ ‏همه‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همگون‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏در‏ ‏خطوط‏ ‏كلى‏ ‏مضامين‏ ‏نيز‏ ‏همگون‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مثلا،‏ ‏هفت‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏حم‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ (‏حواميم‏ ‏سبعه‏ ) ‏همه‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏و‏ ‏عظمت‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏به‏ ‏شيوه‏ ‏خاص‏ ‏و‏ ‏مضمون‏ ‏ويژه‏ ‏دارد‏. ‏همچنين‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏همه‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏خود‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏نفى‏ ‏ريب‏ ‏از‏ ‏قرآن‏ ‏دارد‏.
‏بر‏ ‏همين‏ ‏اساس‏ ‏،‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏به‏ ‏تنهايى‏ ‏داراى‏ ‏مجموع‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏ديگر‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏به‏ ‏تنهايى‏ ‏جامع‏ ‏محتواى‏ ‏آن‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏نيز‏ ‏هست‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏المص‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏جامع‏ ‏معارف‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏است‏ ‏به‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏ص‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏سوره‏ ‏رعد‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏المر‏ ‏شورع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏جامع‏ ‏معارف‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏الر‏ ‏افتتاح‏ ‏مى‏ ‏شود‏.
‏10- ‏برخى‏ ‏مفسران‏ ‏در‏ ‏بيان‏ ‏ويژگيهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏گفته‏ ‏اند‏: ‏با‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏،‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مكررات‏ ‏آنها‏ ‏مى‏ ‏توان‏ ‏جمله‏ ‏هايى‏ ‏مانند‏ ‏صراط‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏نمسكه‏ ‏يا‏ ‏على‏ ‏صراط‏ ‏حق‏ ‏نمسكه‏ ‏يا‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏،‏ ‏نمسك‏ ‏صراط‏ ‏ساخت‏ .
‏جمله‏ ‏هاى‏ ‏ديگرى‏ ‏نيز‏ ‏با‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏تاليف‏ ‏يافته‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏كتب‏ ‏علوم‏ ‏قرآنى‏ ‏آمده‏ ‏است‏ . ( 86)
‏اين‏ ‏ويژگى‏ ‏گرچه‏ ‏لطيف‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏ليكن‏ ‏دليل‏ ‏معتبر‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏تاييد‏ ‏نمى‏ ‏كند؛‏ ‏افزون‏ ‏بر‏ ‏آن‏ ‏كه‏ ‏،‏ ‏با‏ ‏اين‏ ‏گونه‏ ‏روشها‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏عقايد‏ ‏و‏ ‏مبانى‏ ‏دينى‏ ‏را‏ ‏اثبات‏ ‏كرد؛‏ ‏زيرا‏ ‏شيوه‏ ‏اى‏ ‏است‏ ‏نقدپذير،‏ ‏چنانكه‏ ‏آلوسى‏ ‏مى‏ ‏گويد‏:
‏از‏ ‏ظرايف‏ ‏اين‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏شيعيان‏ ‏براى‏ ‏اثبات‏ ‏خلافت‏ ‏حضرت‏ ‏على‏ (‏عليه‏ ‏السلام‏ ) ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏،‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مكررات‏ ‏آنها،‏ ‏جمله‏ ‏صراط‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏نمسكه‏ ‏را‏ ‏ساخته‏ ‏اند‏ ‏و‏ ‏اهل‏ ‏نست‏ ‏نيز‏ ‏مى‏ ‏توانند‏ ‏براى‏ ‏تاييد‏ ‏راه‏ ‏خود‏ ‏با‏ ‏همين‏ ‏حروف‏ ‏جملاتى‏ ‏مانند‏ ‏صريح‏ ‏طريقك‏ ‏مع‏ ‏السنه‏ ‏را‏ ‏بسازند؛‏ ‏يعنى‏ ‏،‏ ‏راه‏ ‏و‏ ‏روش‏ ‏تو‏ ‏در‏ ‏صورت‏ ‏هماهنگى‏ ‏با‏ ‏سنت‏ (‏برداشت‏ ‏خاص‏ ‏اهل‏ ‏سنت‏ ‏از‏ ‏اسلام‏ ) ‏صحيح‏ ‏است‏ . ( 87)
‏ما‏ ‏بايد‏ ‏به‏ ‏گونه‏ ‏اى‏ ‏سخن‏ ‏بگوييم‏ ‏كه‏ ‏نقدپذير‏ ‏نباشد؛‏ ‏سخنى‏ ‏كه‏ ‏پشتوانه‏ ‏معقول‏ ‏يا‏ ‏منقول‏ ‏نداشته‏ ‏باشد‏ ‏با‏ ‏نقد‏ ‏مستدل‏ ‏به‏ ‏نحو‏ ‏نقص‏ ‏يا‏ ‏منع‏ ‏يا‏ ‏معارضه‏ ‏فرو‏ ‏مى‏ ‏ريزد‏.
‏11- ‏زمخشرى‏ ‏درباره‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏ويژگيهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏مى‏ ‏گويد‏:
‏و‏ ‏بدان‏ ‏كه‏ ‏تو‏ ‏هر‏ ‏گاه‏ ‏در‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏خداوند‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏سوره‏ ‏ها‏ ‏آورده‏ ‏تامل‏ ‏كنى‏ ‏مى‏ ‏بينى‏ ‏آنها‏ ‏نيمى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏معجم‏ (14 ‏حرف‏ ) ‏است‏ …
‏و‏ ‏سوره‏ ‏هايى‏ ‏كه‏ ‏با‏ ‏اين‏ ‏حروف‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود،‏ ‏به‏ ‏تعداد‏ ‏حروف‏ ‏معجم‏ (29 ‏حرف‏ ) ‏است‏ ‏و‏ ‏اگر‏ ‏در‏ 14 ‏حرف‏ ‏مقطعه‏ ‏تامل‏ ‏كنى‏ ‏مى‏ ‏يابى‏ ‏كه‏ ‏مشتمل‏ ‏بر‏ ‏نصف‏ ‏هر‏ ‏يك‏ ‏از‏ ‏اجناس‏ ‏حروف‏ ‏است‏ … ( 88)
‏مراد‏ ‏زمخشرى‏ ‏از‏ ‏جمله‏ ‏اخير‏ ‏اين‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏حروف‏ ‏اوصافى‏ ‏دارد؛‏ ‏مانند‏: ‏مهموسه‏ ‏،‏ ‏مجهوره‏ ‏،‏ ‏شديده‏ ‏،‏ ‏رخوه‏ ‏،‏ ‏مطبقه‏ ‏،‏ ‏منفتحه‏ ‏،‏ ‏مستعيله‏ ‏،‏ ‏منخفصه‏ ‏،‏ ‏قلقله‏ ‏و‏… ‏هر‏ ‏يك‏ ‏از‏ ‏اينها‏ ‏وصف‏ ‏گروهى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏الفباست‏ ‏كه‏ ‏نيمى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏هر‏ ‏دسته‏ ‏در‏ ‏ميان‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏يافت‏ ‏مى‏ ‏شود؛‏ ‏مثلا‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مهموسه‏ ‏،‏ ‏نصف‏ ‏آن‏ ‏كه‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ك‏ ‏،‏ ‏ه‏ ‏،‏ (‏س‏ ‏و‏ ‏ح‏ ‏است‏ ‏در‏ ‏ميان‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏وجود‏ ‏دارد‏.
‏گرچه‏ ‏ممكن‏ ‏است‏ ‏هر‏ ‏يك‏ ‏از‏ ‏اين‏ ‏ويژگيها‏ ‏درست‏ ‏باشد،‏ ‏ليكن‏ ‏ضابط‏ ‏جامعى‏ ‏را‏ ‏اثبات‏ ‏نمى‏ ‏كند‏ ‏و‏ ‏اينها‏ ‏از‏ ‏قبيل‏ ‏مناسبات‏ ‏ذكروها‏ ‏بعد‏ ‏الوقوع‏ ‏است
‏آراى‏ ‏مفسران‏
‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسان‏ ‏از‏ ‏آغاز‏ ‏كاوشهاى‏ ‏تفسيرى‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسانه‏ ‏خود‏ ‏درباره‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏به‏ ‏بحث‏ ‏و‏ ‏بررسى‏ ‏پرداخته‏ ‏،‏ ‏آراء‏ ‏و‏ ‏احتمالهاى‏ ‏گوناگونى‏ ‏ابراز‏ ‏داشته‏ ‏اند‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏قول‏ ‏و‏ ‏احتمال‏ ‏مى‏ ‏گذرد‏. ( 89) ‏اكنون‏ ‏به‏ ‏نقل‏ ‏و‏ ‏نقد‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏مى‏ ‏پردازيم‏ .
‏راى‏ ‏يكم‏
‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏از‏ ‏متشابهاتى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏علم‏ ‏آن‏ ‏مخصوص‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏درك‏ ‏آن‏ ‏ميسور‏ ‏غير‏ ‏خدا‏ ‏نيست‏ ‏،‏ ( 90) ‏چنانكه‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏مى‏ ‏فرمايد‏: ‏هو‏ ‏الذى‏ ‏انزل‏ ‏عليك‏ ‏الكتاب‏ ‏منه‏ ‏آيات‏ ‏محكمات‏ ‏هن‏ ‏ام‏ ‏الكتاب‏ ‏و‏ ‏اخر‏ ‏متشابهات‏ ‏فاما‏ ‏الذين‏ ‏فى‏ ‏قلوبهم‏ ‏زيغ‏ ‏فيتبعون‏ ‏ما‏ ‏تشابه‏ ‏منه‏ ‏ابتغاء‏ ‏الفتنه‏ ‏و‏ ‏ابتغاءتاويله‏ ‏و‏ ‏ما‏ ‏يعلم‏ ‏تاويله‏ ‏و‏ ‏ما‏ ‏يعلم‏ ‏تاويله‏ ‏الا‏ ‏الله‏ … ( 91) ‏پاسخ‏ : ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏را‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏از‏ ‏متشابهات‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏آورد؛‏ ‏زيرا‏ ‏متشابه‏ ‏آيه‏ ‏اى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏مى‏ ‏تواند‏ ‏دلالت‏ ‏بر‏ ‏معنايى‏ ‏روشن‏ ‏داشته‏ ‏باشد‏ ‏يا‏ ‏مى‏ ‏توان‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏معنايى‏ ‏را‏ ‏استظهار‏ ‏كرد،‏ ‏ليكن‏ ‏آن‏ ‏معنا،‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نما‏ ‏و‏ ‏پيروى‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏فتنه‏ ‏انگيز‏ ‏باشد،‏ ‏در‏ ‏حالى‏ ‏كه‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏چنين‏ ‏نيست‏ ‏،‏ ‏يعنى‏ ‏معنى‏ ‏حروف‏ ‏مزبور‏ ‏روشن‏ ‏نيست‏ .
‏توضيح‏ ‏اين‏ ‏كه‏ ‏،‏ ‏در‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏واژه‏ ‏متشابه‏ ‏گاهى‏ ‏به‏ ‏معناى‏ ‏شبيه‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏چنانكه‏ ‏درباره‏ ‏ميوه‏ ‏ها‏ ‏مى‏ ‏فرمايد‏: ‏متشابها‏ ‏و‏ ‏غير‏ ‏متشابه‏ ‏؛‏ (‏ 92) ‏ميوه‏ ‏هاى‏ ‏يك‏ ‏باغ‏ ‏با‏ ‏اين‏ ‏كه‏ ‏از‏ ‏زمين‏ ‏،‏ ‏آب‏ ‏،‏ ‏نور،‏ ‏هوا،‏ ‏حرارت‏ ‏و‏ ‏باغبان‏ ‏واحد‏ ‏برخوردار‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏برخى‏ ‏يكسان‏ ‏و‏ ‏شبيه‏ ‏هم‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏بى‏ ‏شباهت‏ ‏به‏ ‏يكديگر‏. ‏در‏ ‏ابتداى‏ ‏سوره‏ ‏زمر‏ ‏نيز‏ ‏تشابه‏ ‏به‏ ‏اين‏ ‏معنا‏ (‏همگونى‏ ‏و‏ ‏شباهت‏ ) ‏را‏ ‏وصف‏ ‏سراسر‏ ‏قرآن‏ ‏شمرده‏ ‏است‏ : ‏الله‏ ‏نزل‏ ‏احسن‏ ‏الحديث‏ ‏كتابا‏ ‏متشابها؛‏ ( 93) ‏آيات‏ ‏قرآن‏ ‏كريم‏ ‏در‏ ‏كلام‏ ‏حق‏ ‏بودن‏ ‏،‏ ‏اعجاز،‏ ‏برهانى‏ ‏بودن‏ ‏و‏ ‏حكمت‏ ‏بودن‏ ‏همگون‏ ‏و‏ ‏شبيه‏ ‏است‏ .
‏اما‏ ‏تشابهى‏ ‏كه‏ ‏در‏ ‏طليعه‏ ‏سوره‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏مطرح‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏وصف‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آيات‏ ‏قرآن‏ ‏و‏ ‏بدين‏ ‏معناست‏ ‏كه‏ ‏برخى‏ ‏آيات‏ ‏قرآن‏ ‏داراى‏ ‏چند‏ ‏معناست‏ ‏كه‏ ‏بعضى‏ ‏از‏ ‏معانى‏ ‏آن‏ ‏سالم‏ ‏و‏ ‏بخى‏ ‏شبهه‏ ‏انگيز‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏به‏ ‏عبارتى‏ ‏ديگر،‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نماست‏ ‏؛‏ ‏چون‏ ‏شبيه‏ ‏مراد‏ ‏متكلم‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏ولى‏ ‏مراد‏ ‏متكلم‏ ‏نيست‏ ‏؛‏ ‏چنانكه‏ ‏حضرت‏ ‏اميرالمومنين‏ (‏عليه‏ ‏السلام‏ ) ‏درباره‏ ‏شبهه‏ ‏مى‏ ‏فرمايد‏: ‏و‏ ‏انما‏ ‏سميت‏ ‏الشبهه‏ ‏شبهه‏ ‏الانها‏ ‏تشبه‏ ‏الحق‏ …. ( 94)
‏متشابه‏ ‏به‏ ‏معنايى‏ ‏كه‏ ‏ذكر‏ ‏شده‏ ‏از‏ ‏نسخ‏ ‏دلالتهاى‏ ‏لفظى‏ ‏است‏ . ‏بدين‏ ‏معنا‏ ‏كه‏ ‏لفظ‏ ‏گاهى‏ ‏در‏ ‏معناى‏ ‏حق‏ ‏ظهور‏ ‏دارد،‏ ‏ولى‏ ‏گاهى‏ ‏محتمل‏ ‏بين‏ ‏چند‏ ‏معناست‏ ‏كه‏ ‏برخى‏ ‏حق‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏باطل‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏چون‏ ‏مدلولش‏ ‏روشن‏ ‏نيست‏ ‏تا‏ ‏شبهه‏ ‏انگيز‏ ‏و‏ ‏پيروى‏ ‏آن‏ ‏فتنه‏ ‏انگيز‏ ‏باشد‏ ‏از‏ ‏متشابه‏ (‏آيه‏ ‏اى‏ ‏كه‏ ‏مدلول‏ ‏روشنى‏ ‏دارد‏ ‏ولى‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نماست‏ ) ‏به‏ ‏شمار‏ ‏نمى‏ ‏آيد‏.
‏افزون‏ ‏بر‏ ‏اين‏ ‏،‏ ‏حتى‏ ‏اگر‏ ‏حروف‏ ‏مزبور‏ ‏از‏ ‏متشابهات‏ ‏نيز‏ ‏باشد،‏ ‏تفسيرپذير‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏گفت‏ ‏از‏ ‏امورى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏خداوند‏ ‏علم‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏براى‏ ‏خود‏ ‏برگزيده‏ ‏و‏ ‏ديگران‏ ‏از‏ ‏فهم‏ ‏آن‏ ‏عاجزند؛‏ ‏زيرا‏ ‏مفسران‏ ‏مى‏ ‏توانند‏ ‏با‏ ‏ارجاع‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏محكمات‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏تفسير‏ ‏كنند؛‏ ‏محكمات‏ ‏،‏ ‏مادر‏ ‏و‏ ‏سامان‏ ‏بخش‏ ‏متشابهات‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏هر‏ ‏متشابهى‏ ‏در‏ ‏دامان‏ ‏محكمات‏ ‏معناى‏ ‏راستين‏ ‏خود‏ ‏را‏ ‏باز‏ ‏مى‏ ‏يابد‏ ‏و‏ ‏تفسير‏ ‏مى‏ ‏پذيرد‏ ‏و‏ ‏آنچه‏ ‏علمش‏ ‏مخصوص‏ ‏ذات‏ ‏اقدس‏ ‏الهى‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏غير‏ ‏از‏ ‏خدا‏ ‏كسى‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏نمى‏ ‏داند‏ ‏تاويل‏ ‏متشابه‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏نه‏ ‏تفسير‏ ‏آن‏ : ‏واخر‏ ‏متشابهات‏ …‏و‏ ‏لا‏ ‏يعلم‏ ‏تاويله‏ ‏الا‏ ‏الله‏ … ( 95)
‏تذكر‏: ‏امورى‏ ‏كه‏ ‏علمش‏ ‏مخصوص‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏يا‏ ‏معصومان‏ (‏عليهم‏ ‏السلام‏ ) ‏است‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏قسم‏ ‏است‏ : ‏قسم‏ ‏اول‏ ‏علومى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏خداوند‏ ‏يا‏ ‏معصومان‏ (‏عليهم‏ ‏السلام‏ ) ‏است‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏قسم‏ ‏است‏ : ‏قسم‏ ‏اول‏ ‏علومى‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏خداوند‏ ‏يا‏ ‏معصومان‏ (‏عليهم‏ ‏السلام‏ ) ‏به‏ ‏غير‏ ‏خود‏ ‏تعليم‏ ‏نكرده‏ ‏اند‏ ‏و‏ ‏ديگران‏ ‏نه‏ ‏توان‏ ‏درك‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏دارند‏ ‏و‏ ‏نه‏ ‏مكلف‏ ‏به‏ ‏آن‏ ‏هستند؛‏ ‏مانند‏ ‏اسماء‏ ‏مستاثره‏ . ‏البته‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏تامل‏ ‏است‏ ‏كه‏ ‏آيا‏ ‏خداوند‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏معصومين‏ (‏عليهم