مسئولیت جزایی پزشکان از دیدگاه فقهای اسلامی و قانون مجازات اسلامی جدید و قوانین موضوعه ایران

پایان نامه مسئولیت جزایی پزشکان با عنوان مسئولیت جزایی پزشکان از دیدگاه فقهای اسلامی و قانون مجازات اسلامی جدید و قوانین موضوعه ایران می باشد که اهداف زیر دنبال می کند:

1.  شناسایی قلمرو مسئولیت جزایی پزشکان از دیدگاه فقهای اسلامی و قانون مجازات اسلامی جدید

2. شناسایی نظر فقهای معاصر در باب مسئولیت جزایی پزشکان و مقایسه آن با قوانین موضوعه

در قانون مجازات اسلامی 1375 در ماده 319 پزشک حاذق در هر حال ضامن خسارت وارده بوده در حالیکه در تبصره 1 ماده 495 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در صورت عدم قصور پزشک مسئولیت از او رفع گردیده شده است.لذا اجمالا دو دیدگاه متفاوت را شاهد بودیم. عده ای با تمسک به مفا قانون مصوب 1375 که در مواد 158و 495 و 498 قانون مصوب 1392 تکرار شده در صورت حصول برائت و پزشک را مسئول و ضامن نمی دانند حتی اگر بی احتیاطی کرده باشد و برایش اصل صحت برائت و قاعده احسان جاری می سازند.

در مقابل گروهی با اشاره به برائت اشاره شده در مواد مذکور را در صورت بی احتیاطی و بی مبالاتی فاقد اعتبار دانسته و این ابراء را فقط داخل در عمل صحیح پزشکی با رعایت موازین و مقررات آن می دانند و بر اساس قاعده اتلاف برائت بیمار و اولیای وی را در صورت تعدی و تفریط پزشک فاقد وجاهت و بی اعتبار قلمداد می کنند که به نظر می رسد این قول نزدیک به صواب باشد.

اما در خصوص مباحث مربوط به نظرات فقهی باید گفت: طبیب اگر جاهل باشد به صورت مطلق و بی قید و شرط ضامن و مسئول زیان و خساراتی است که عمل وی متوجه بیمار از لحاظ جسمی و یا روحی وارد ساخته است.. به اين دليل كه تمامي ادلة ضمان از قواعد باب اجاره، قواعد عمومي ضمان، قواعد عمومي باب ديات و ادلة خاص بر ضامن بودنش دلالت دارد و هيچ مانعي هم بر سر راه آن وجود ندارد. به علاوه، طبیب جاهل همواره مقصر است و به دليل تقصيرش ضمان دارد. طبیب اگر ماهر باشد در صورت تقصیر در عمل طبابت ضامن زیانهای وارده اعم از مادی و معنوی به بیمار است و میان عناصر مادی و معنوی عمل وی تفاوتی نیست. 

لذاتمامي ادلة اربعه كه به آن اشاره كرديم، بر ضمان دلالت مي كند. مگر اينكه از سوي بيمار و با وضعيت خاص (با علم و اطلاع از تقصير طبیب) ابراء صورت بگيرد كه در آن صورت ضامن نيست. اما در مورد طبیب ماهر خطاكار، تنها دليلي كه به نظر ما دلالتش بر ضمان تمام بود، ادلة عمومي باب ديات بود. اما آن هم فرض خاصي را مي گرفت؛ فرضي كه استناد اتلاف به عمل طبیب قطعي باشد، اما اگر عوامل ديگري در اين امر دخالت داشته باشد، دليل بر ضمان وجود ندارد.

فهرست مطالب

چكيده:    1
مقدمه:    2

فصل اول: كليات تحقيق
1-1- بيان مسأله    5
1-2- اهداف و ضرورت تحقيق    6
1-3- سؤالات تحقيق    6
1-4- فرضيات تحقيق    6
1-5-پیشینه تحقیق7
1-6- روش تحقيق    7

فصل دوم: تعريف اصطلاحات و مباحث عام
2-1- مفهوم مسئوليت    9
2-1-1- انواع مسئوليت    9
2-1-1-1- مسئوليت اخلاقي و مسئوليت قانوني    9
2-1-1-2- مسئوليت قراردادي و مسئوليت خارج از قرارداد    10
2-1-1-3- مسئوليت كيفري و مسئوليت مدني    11
2-2- سابقه تاريخي مسئولیت کیفری پزشک در ايران    13
2-2-1- ايران باستان    13
2-2-2- از پيدايش اسلام تا دوران مشروطيت    15
2-2-3- ايران معاصر    17
2-2-3-1- از انقلاب مشروطيت تا پيروزي انقلاب اسلامي    17
2-2-3-2- از پيروزي انقلاب اسلامي تا زمان حاضر    18

فصل سوم: مبانی فقهی مسئولیت پزشکان

3-1- حالات و فروض مسئولیت پزشکان    21
3-1-1- عقدی یا قهری بودن مسئولیت پزشکان21 
3-1-1-1- تلقی فقها از قهری یا قراردادی بودن مسئولیت پزشکان21
3-1-2- نوع عقد میان طبیب، بیمارستان و بیمار23
3-2- مسئولیت پزشک مباشر24
3-2-1-طبیب جاهل به طبابت25
3-2-2- طبیب حاذق به طبابت27
3-2-2-1- طبیب حاذق مقصر27
3-2-2-1-1-اثبات ضمان طبیب مقصر با استفاده از ادله ضمان اجیر27
3-2-2-1-2-تمسک به قواعد کلی ضمان29
3-2-2-1-2-1-اتلاف29
3-2-2-1-2-2-لاضرر32
3-2-2-1-3-تمسک به قواعد باب دیات32
3-2-2-1-3-1-آسیب بدنی طبیب حاذق مقصر از روی حق یا ناحق33
3-2-2-1-3-2-آسیب بدنی طبیب داخل در کدام یک از اقسام جنایت است33
3-2-2-1-3-3-روایت فاصله35
3-2-2-1-3-3-1-حدیث اول روایت سکونی35
3-2-2-1-3-3-2-حدیث دوم36
3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر ( خطاکار)36
3-2-2-2-1-راه اول : تمسک به قواعد باب اجاره36
3-2-2-2-2-راه دوم : تنسک به قواعد کلی ضمان 41
3-2-2-2-3-راه سوم : تمسک به قواعد عام باب دیات44
3-2-2-2-4-راه چهارم : تمسک به روایت فاصله46
3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر (خطاکار)46
3-2-3-موانع موجود بر ضمان طبیب حاذق48 
3-2-3-1-مانع اول: اجازة شرعي، قانوني48
3-2-3-2- مانع دوم: قاعدة احسان49
3-2-3-3-مانع سوم: اذن بيمار51
3-2-3-4- مانع چهارم: ضرورت اجتماعي53
3-2-4-ابراء به عنوان مسقط ضمان53
3-2-4-1- ابراء مريض «اسقاط ما لم يجب» 53
3-3- ضمان طبیب غيرمباشر56

فصل چهارم: مسئولیت کیفری پزشکان در حقوق جزایی ایران

4-1- اركان مسئوليت پزشک در اعمال پزشكي61      
4-1-1- فعل مجرمانه يا خطاي پزشكي61
4-1-1-1- بي احتياطي6262
4-1-1-2- بي مبالاتي63
4-1-1-3- عدم مهارت66
4-1-1-4- عدم رعايت نظامات دولتي67
4-1-2- نتيجه مجرمانه69
4-1-3- رابطه سببيّت 70
4-2- سقط جنين76
4-2-1- انواع سقط جنين77
4-2-1-1- سقط جنين جنايي77
4-2-1-2- سقط جنين طبي 77
4-2-1-3- سقط جنين خود به خودي يا مرضي80
4-2-1-4- سقط جنين ضربه اي80
4-2-2- اركان تشكيل دهنده سقط جنين عمدي 80
4-2-2-1- ركن قانوني81
4-2-2-2- ركن مادي82
4-2-2-3- ركن معنوي84
4-2-3- مجازات سقط جنين عمدي84
4-2-3-1- مجازات سقط جنين عمدي از ناحيه افراد عادي84
4-2-3-2- مجازات سقط جنين عمدي از ناحيه شاغلين امور پزشكي85
4-3- افشاء اسرار بيماران    87
4-3-1- ركن قانوني    87
4-3-2- ركن مادي    90
4-3-2-1- شخصيت مرتكب    90
4-3-2-2- وجود سر يا راز    90
4-3-2-3- افشاء نمودن سر    90
4-3-3- ركن معنوي    91
4-3-4- مجازات افشاء اسرار    91
4-4- صدور گواهي نامه خلاف واقع    92
4-4-1- عنصر قانوني    92
4-4-2- ركن مادي    93
4-4-2-1- شخصيت مرتكب    93
4-4-2-2- خلاف واقع بودن گواهي صادره    94
4-4-3- ركن معنوي    95
4-4-4- مجازات صدور گواهي نامه خلاف واقع    95
4-5- دخالت غيرمجاز در امور پزشكي    96
4-5-1- ركن قانوني    96
4-5-2- ركن مادي    97
4-5-2-1- شخصيت مرتكب    98
4-5-2-2- فعل مرتكب    99
4-5-2-3- ركن معنوي    100
4-5-2-4- مجازات دخالت غيرمجاز در امور پزشكي    100
4-6- اغفال بيماران    101
4-6-1- ركن قانوني    101
4-6-2- ركن مادي    102
4-6-2-1- شخصيت مرتكب    102
4-6-2-2- فعل مرتكب    102
4-6-3- ركن معنوي    103
4-6-4- مجازات اغفال بيماران    103
4-7- خودداري از كمك به مصدومين    104
4-7-1- ركن قانوني    104
4-7-2- ركن مادي    105
4-7-2-1- قرار داشتن اشخاص در معرض خطر جاني    106
4-7-2-2- استمداد مصدوم و يا وجود ضرورت كمك    107
4-7-2-3- عدم توجه به خطر نسبت به كمك كننده و ديگران    107
4-7-3- ركن معنوي    108
4-7-4- مجازات خودداري از كمك به مصدومين    108
4-8- نقد و بررسی مواد قانونی    109
4-8-1- تحليل مواد 319، 320 و 321 قانون مجازات اسلامي 1375110 
4-8-2- نقد قانون مجازات اسلامي 1375    111
4-8-3- مبناي تقصير در قانون جديد مجازات اسلامي113
4-8-4-شرط برائت از ضمان114
4-8-4-1- مفهوم و مستند قانوني شرط114
4-8-4-2- اخذ برائت از ضمان و تقصير پزشك116

فصل پنجم: نتيجه گيري
نتيجه گيري:    119
پیشنهادات120
منابع و مآخذ:    121