عزت نفس از دیدگاه قرآن و احادیث

هدف از این تحقیق بررسی مفهومی عزت نفس از دیدگاه قرآن و احادیث می باشد.

در قرآن كريم چند معني براي نفس آمده است: 

1- در قرآن از نفس ابتدائاً به معني جان يا حيات حيواني ياد مي‌شود. «براي نفس چيزي نيست مگر آنكه بميرد به اذن پروردگار " و ما كان لنفس ان تموت الا باذن ا…" آل عمران آيه 145». 
2- نفس به معني‌ روان يا نفس انساني آمده است: «مبادا کسی به کیفر آنچه کسب کرده به هلاکت افتد" ان تبسل نفس بما كسبت لیس لها" . در اين مورد نفس همان مجموعه حالات رواني است كه خاصيت ادراكي، انفعالي و افعالي دارد (انعام آيه 70). 

در اسلام با همه ی اینها كهنَهَی اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوی هست، إِنَّ اَلنَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِهست، قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها. `وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاهاهست، موتوا قَبْلَ اَنْ تَموتوا هست، در عین حال روی عزت نفس هم تكیه شده است. قرآن می فرماید: وَ لِلّهِ اَلْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ [1]. نمی گوید عزت نفس خودپرستی است. پیغمبر فرمود: اُطْلُبُوا الْحَوائِجَ بِعِزَّةِ الْاَنْفُسِ. بشر به بشر حاجت پیدا می كند. فرمود: اگر حاجتی دارید هیچ وقت پیش كسی با ذلت حاجت نخواهید، با عزت نفس بخواهید؛ یعنی عزت خودتان را لكه دار نكنید، نگویید از نظر جهاد نفس و مبارزه با هوای نفس بهتر است كه به شكل یك گدا از كسی چیزی بخواهم؛ نه، اسلام اجازه نمی دهد. اگر حاجتی پیش كسی داری، با عزت نفس حاجت خود را از او بخواه و بگیر.
ببینید علی علیه السلام در میدان جنگ چه می گوید. اینجا صحبت از عزت نفس و شرافت است، می فرماید: فَالْمَوْتُ فی حَیاتِكُمْ مَقْهورینَ وَ الْحَیاةُ فی مَوْتِكُمْ قاهِرینَ [2].
تن مرده و گریه ی دوستان
به از زنده و خنده ی دشمنان
مرا عار آید از این زندگی
كه سالار باشم كنم بندگی

امام حسین علیه السلام می فرماید: مَوْتٌ فی عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حیاةٍ فی ذُلٍّ [3]مردن در سایه ی عزت بهتر است از زندگی با ذلت. امام حسین علیه السلام نمی گوید جهاد با نفس حكم می كند كه ما تن به حكم یزید و ابن زیاد بدهیم، چون بیشتر با نفس خودمان مجاهده كرده ایم! .
اَلا وَ اِنَّ الدَّعِیَّ ابْنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَكَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج23، ص: 243
مِنَّا الذِّلَّةُ، یِأْبَی اللّهُ ذلِكَ لَنا وَ رَسولُهُ وَ الْمُؤْمِنونَ وَ حُجورٌ طابَتْ وَ طَهُرَتْ [4].

پسر زیاد، این ناكس پسر ناكس، از من خواسته است كه یكی از ایندو را برگزینم: یا تن به ذلت بدهم و یا شمشیر، وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ ما كجا و تن به ذلت دادن كجا! خدا راضی نمی شود تن به ذلت بدهیم. می خواست بفرماید نه اینكه احساسات شخصی من است؛ مكتب من به من اجازه نمی دهد، خدای من به من اجازه نمی دهد، پیغمبر من به من اجازه نمی دهد، تربیت من به من اجازه نمی دهد، من در دامن علی علیه السلام و در دامن زهرا (سلام اللّه علیها) بزرگ شده ام، از پستان زهرا شیر خورده ام. آن پستانی كه به من شیر داده به من اجازه نمی دهد، یعنی گویی مادرم اینجا حاضر است و به من می گوید: حسین! تو از پستان من شیر خورده ای؛ آن كه از پستان من شیر خورده تن به ذلت نمی دهد. امام حسین نفرمود ما می رویم تن به ذلت ابن زیاد می دهیم، بگذار هركاری می خواهد بكند، مگر غیر از این است كه به ما اهانت و توهین می كند و فحش می دهد؟ هرچه او بیشتر از این كارها بكند، بیشتر جهاد با نفس كرده ایم! ابداً چنین چیزی نیست: لا وَ اللّهِ لا اُعْطیكُمْ بِیَدی اِعْطاءَ الذَّلیلِ وَ لا اَفِرُّ فِرارَ الْعَبیدِ [5]من هرگز دست ذلت به شما نمی دهم و مانند بندگان فرار نمی كنم. یا به نقل دیگری: وَ لا اُقِرُّ اِقْرارَ الْعَبیدِ مانند بندگان اقرار و اعتراف نمی كنم و تن به ذلت نمی دهم. از این نوع تعبیرات در قرآن و حدیث و در كلمات ائمه ی اطهار (علهیم السلام) مخصوصاً در كلمات امام حسین علیه السلام خیلی زیاد است

فهرست مطالب

تعریف نظری عزت نفس

تعریف عملیاتی عزت نفس

نشانه‌هاي جسمي و رفتاري ضعف عزت نفس    7
ابعاد مختلف عزت نفس    9
انواع عزت نفس    10
شیوه های افزايش عزت نفس احساسي – عاطفي    11
شیوه های افزايش عزت نفس روحي – معنوي    12
عوامل مؤثر در ايجاد عزت نفس    12
عزت نفس از ديدگاه قرآن، احاديث و دانشمندان اسلامي    14
نقش والدين در شكل گيري عزت نفس    14
نقش عوامل ديگر در تقويت عزت نفس    17
نقش عملكرد تحصيلي در عزت نفس    18
یافته های پژوهشی داخل و خارج از کشور    19
الف- پژوهش های انجام شده در خارج از كشور    19
ب- پژوهش های انجام شده در داخل كشور    21
منابع    26